دیوان شمس دریای متلاطم، پرجزر و مد و در حال تلوین شخصیت مولانا را به تصویر میکشد که از منظر روانکاوی لایههای درونی ضمیر او منبعی سرشار، عمیق و حائز اهمیت است. وزنهای ضربی یا خیزابی در کلام شاعر از انقلابی سترگ و شگرف در درون او حکایت میکند و اینکه او در آستانه یک تولد تازه قرار دارد. او پس از گذشتن از مقامات تلوین و رسیدن به مقام تمکین و بازگشت به عالم صحو، آرام و قرار خود را بازمییابد و تصویر زیبا و سرشار از ملاحت این آرامش ژرف را در مثنوی با جذابیتی هنرمندانه منعکس میکند. این مقاله به پیوند ادبیات و روانشناختی، شعردرمانی، غلبه ناهوشیاری بر مولوی و پیامدهای آن میپردازد.
شعردرمانی شیوهای ویژه در افق روانکاوی بوده و از سرودن شعر به صورت دستهجمعی، قرائت و اجرای شعر، استفاده از شعر در گروه و استفاده در مداوای بیماران، مشکلات نوجوانان و جوانان در راه درمان استفاده میشود. این کتاب دربرگیرنده سلسله مقالاتی است با عنوان «از شعر تا شعردرمانی» که در سال 1350 در مجله تازههای روانپزشکی چاپ گردیدند. در واقع این کتاب دربرگیرنده تجربیاتی است که نویسنده در جلسات روانکاوی به دست آورده است. استفاده از سخن شاعرانه به طور خودبهخود و ناآگاه در گفتگو و صحبت روزمره انجام گرفته و به همین دلیل منطقاً نباید اگر از استفاده از شعر در روانکاوی انفرادی سخن میرود، شگفتانگیز باشد.
بعضی از روانکاوان از شعر، کلمات قصار و ضربالمثلها برای درمان بیماران خود استفاده میکنند و میگویند شعر باعث تسهیل درمان شده، مدت درمان را کاهش میدهد. استفاده از شعر ممکن است به شکل انفرادی یا گروهی یا به صورت سرود باشد. نویسنده در پیشگفتار این کتاب به مفاهیم شعر و شعردرمانی پرداخته و سپس درباره روانکاوی در ادبیات و بهویژه شعر مطالبی را ارائه کرده است.
بوستان، همتای جاودانهی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومهی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامهی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هممانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قارهی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتبخانهها و سپس در عصر جدید در آموزشگاهها و مدارس عالی و دانشکدهها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که میدهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.
اهداف این فرهنگ را میتوان این موارد دانست: تکمیل فرهنگ لغات عامیانه جمالزاده؛ تدوین مرجعی برای خوانندگان و پژوهندگان نثر فارسی از حیث مشکلات لغوی از آغاز رماننویسی در ادبیات ایران بدینسو و بینیاز کردن آنان از رجوع به فرهنگهای پرحجم موجود؛ تألیف فرهنگ ویژه واژگان فارسی که بالقوه و به طور مستمر در ادبیات فارسی امروز مورد استعمال نصرنویسان در انواع ادبی است. بنابراین این فرهنگ شامل است بر: لغات و ترکیبات عامیانه و کلمات برساخته و مستحدث که اخیراً باب و متداول شده است و اصطلاحات جدید عامیانه یا ترکیبات و کلماتی که از زبان محاوره وارد داستان کوتاه و بلند شده است.