اهل ملامت(ملامتیه) از خراسان و به خصوص از نیشابور بودند. اندیشه ملامتی، شامل فتوت و ترک ریا و قبول ملامت، عکس العملی بود در برابر اهل رسم و ظاهر و نیمههای قرن سوم هجری که مبلغان و مروجانی مانند حمدون قصار (متوفی به 271ه ق) ابو حفص حداد (متوفی به 264یا265ه ق .یا 266یا 267 ه ق) و ابوعثمان حیری پیدا کرد. سلمی توجه ویژهای به ملامتیه دارد و رسالهای جامع درباره آنها به نام «رساله ملامتیه» نوشته است. اختصاص در باب ویژهای در کشف المحجوب به باب الملامه (صص 85-94) وجود آنها را در خراسان و قرن پنجم نشان میدهد. عزالدین محمود کاشانی (متوفی به 735 ه ق)، طالبان حق را دو گروه دانسته است: «متصوفه و ملامتیه»و ملامتیه را گروهی متمایز از صوفیان معرفی میکند. (مصباح الهدایه، ص 115-116) در این مقاله کوشش برآن است که بازتاب اندیشههای ملامتی در عشر عرفانی (غزلیات عطار و عراقی و حافظ) بررسی گردد. آیین ملامتیان شامل دو اصل مهم بوده است: 1ـ ستیز باکبرو عجب 2ـ مبارزه بیامان با ریا و تظاهر.
مفاتیح الاعجازفی" شرح گلشن راز یکی از جامعترین وکاملترین شرحهای مثنوی گلشن راز است که در سال ۸۷۷ هجری قمری توسط شمس الدین محمدبن یحیی لاهیجی از عرفا و مشایخ سلسله نوربخشیه نوشته شدهاست. مزیت این شرح به شرحهای مختلف دیگر، ذکر یکایک ابیات گلشن راز و تفسیر همه آنهاست، همچنین نویسنده توضیحات و شرح مفصلی در مبانی و اصول علمی و عملی عرفان و تصوف ارائه میکند. این کتاب از کتب مرجع در عرفان اسلامی است.
مثنوی حدیقةالحقیقه و شریعةالطریقه یا فخری نامه یا الهینامه منظومهای است به فارسی، سرودهٔ سنایی غزنوی با مضمون عارفانه. سنایی سرایش آن را در سال ۵۲۴ ه.ق آغاز کرد و در سال ۵۲۵ ه.ق به پایان رساند.این مثنوی دارای ده هزار بیت در ده باب است؛ و در بحر خفیف مسدس محذوف (فعلاتن مفاعلن فعلن) سروده شدهاست.موضوعات این کتاب، علاوه بر ستایش خدا و پیامبر و خاندان و اصحاب او، دربارهٔ عقل و علم و حکمت و عشق است. در مقایسه با دیگر آثار پر ارزش سنایی هم چون غزلها و قصائدش، حدیقةالحقیقه از همه بلندنامتر و مورد قبول طبایع مردمان بیشتری در طول سدههای متوالی بودهاست. حدیقه الحقیقه از منظومههایی است که بر بسیاری از شاعران تأثیر گذاردهاست. سنایی با سرودن این منظومه، باب تازهای را در سرایش منظومههای عرفانی در تاریخ ادب و عرفان گشود. شاعران بزرگی همچون خاقانی و نظامی به ترتیب تحفةالعراقین و مخزنالاسرار را تحت تأثیر مستقیم این منظومه سرودند و سالها بعد، عطار و مولوی سرایش مثنویهای عرفانی را به اوج تکامل رساندند. این کتاب خلاصه مفیدی از این اثر بزرگ سنایی ارائه داده است.
انعکاس داستان زندگی پیامبران یکی از بنمایههای اصلی نزد شاعران است . با بازخوانی زندگی حضرت یوسف در قرآن و استخراج و مطالعه تلمیحاتی که در دیوان صائب از این داستان انعکاس یافته است در مییابیم که بازتاب زندگی یوسف درآینه صور خیال صائب به قدری متنوع ومواج است که میتوان به استناد نمونههای شعری مدعی شد، صائب در بیان تمام زوایای زندگی یوسف چیزی را فرو گذار نکرده است. از جمله رؤیای آغاز داستان، به چاه افکندن توسط برادران، حسادت برادران، فروش یوسف به قافله و به پادشاه مصر بنا به درخواست زلیخا، اظهار علاقه زلیخا نسبت به یوسف، تهمت ناروا زدن به یوسف، به زندان افکندن او، توانایی تعبیر خواب، عزیز مصر شدن، فراق پدر بر جدایی فرزند، حسن و جمال یوسف، به حکومت رسیدن یوسف، دیدار با پدر، و سرانجام به حقیقت پیوستن رؤیای آغازین داستان.
در اين گفتار با مقايسه كتاب اصول العشره اثر شيخ نجم الدين كبري و كتاب اربعين حديث اثر امام خميني، برخي از زواياي فكري و روحي اين دو عارف سترگ بازگو شده است. با وجود واقعيت انكارناپذير 7 قرن فاصله زماني و تفاوت آشكار در شيوه آموزشي، حوزه تحصيلي و مشرب سلوكي اين دو بزرگ، باز هم به نقاط مشترك و وجوه متشابه چشمگيري بين اين دو بزرگ، باز هم به نقاط مشترك و وجوه متشابه چشمگيري بين اين دو پير شيخ پرور و ولي تراش بر ميخوريم. مهمترين اصول مشترك در مسلك عرفاني اين دو عبارتند از: توبه، توكل، زهد، قناعت، عزلت، ذكر، توجه الي الله، صبر، مراقبه و رضا. نكته ديگر اين كه هر دو براي اصول مورد نظر معتقد به مدارج و مراحل معين هستند. از ميان اصول مذكور شيوه عملي و نظريه عرفاني در دو اصل توبه و صبر بسيار نزديك است. شيخ نجم الدين كبري شرايط اساسي صبر را، خروج از حظوظ نفس، اختياري بودن صبر، قبول رنج و مشقت در منزل صبر و تداوم و استمرار صبر ميداند.