کتابخانه مجازی ادبیات

شرق شناسی همواره با ابهام و تردید نگریسته شده است و شرق شناسان از سوی افرادی تجلیل و از طرف افرادی دیگر تحقیر شده اند. گروهی فرآورده های شرق شناسی و شرق شناسان را چونان حقایقی ناب و مطلق پذیرفته و بر آن کاخهای آمال خویش را برآورده اند و گروهی دیگر در علم بودن شرق شناسی تردید کرده، آن را وسیله نفوذ در شرق و چپاول میراث شرقیان پنداشته و شرق شناسان را یکسره منادیان استعمار دانسته و همه را به یک چوب رانده اند. آیا شرق شناسی راهگشای استعمار و ابزار سلطه بر شرق است و شرق شناسان کارمندان سازمانهای جاسوسی غرب؟ یا آنکه این دانش نتیجه شوق بی نهایت غرب به شناخت شرق و پنهانیهای آن است و شرق شناسان شیدای شرق و اسرار آن هستند و در این راه ریگ بیابان و خار مغیلان به کف زده اند؟ و آیا ...

از آنجا که شرق‌شناسی جریان ریشه‌داری است که تقریباً هر کسی به شکلی با آن سروکار داشته و در شکل‌دهی به بسیاری از الگوهای فکری رایج در جهان اسلام بی‌تأثیر نبوده است، اطلاع از آن گرچه به صورت مختصر می‌تواند در جهت بازشناسی واقعیت‌ها از القائات دیگر مفید واقع شود؛ وانگهی اهمیت چنین آگاهی‌هایی را در چگونگی تعامل با غرب به‌ویژه در بحث گفتگوی تمدن‌ها نمی‌توان نادیده گرفت. این کتاب بر آن است تا بخش‌هایی از جریان شرق‌شناسی به‌ویژه تطورات تاریخی آن از سده‌های میانه تا عصر کنونی را به علاقمندان معرفی نماید.

تئاتر خیابانی یکی از اشکال نمایشی است که کمتر در جامعه ما و حتی در میان هنرمندان مورد توجه واقع شده است. این نمایش که غالباً در فضای باز انجام می‌شود، به واسطه صمیمیت حاکم بر فضای آن، و نیز به خاطر بیان دردهای اجتماعی، می‌تواند در جامعه مؤثر واقع شود. تئاتر خیابانی کارکردی دوگانه دارد، نخست، کارکرد جشنواره‌ای آن است که به صورت نمایش‌های دسته جمعی و کارناوالهای شادی برگزار می‌شود و سبب ایجاد همدلی در میان شهروندان می‌شود؛ اما کارکرد دیگر آن، اجرای نمایش‌هایی است که دارای ویژگی‌های اعتراض‌آمیز و عصیانگرانه‌ای است، که بیانگر تناقض‌های فرهنگی و یا کاستی‌های اجتماعی است. در این مقاله، ضمن شناسایی رویکردهای گوناگون موجود در عرصه این گونه نمایش، به بررسی ویژگی‌ها و دغدغه‌های موجود در آن می‌پردازیم، و راهبردهای لازم را برای رسیدن به قابلیت‌های مؤثر آفرینش هنری بررسی می‌کنیم.

در اين مقاله، ما ديدگاه لكان را درباره زبان و ناخودآگاه بررسي مي‌كنيم. ديدگاه‌هايي كه برگرفته از تئوري‌هاي «فرويد» است. ژاك لكان براي ناخودآگاه ذهن انسان ساختاري شبيه به ساختار زبان قايل است. يعني همان رابطه دال و مدلول حاكم در نظام زباني كه در ساختار ناخودآگاه ذهن نيز وجود دارد. به عبارت ديگر، همچنان كه بكارگيري دال‌هايي همچون اصوات و كلمات، زنجيره‌اي از مدلول‌ها يا معاني را در ذهن مخاطب ايجاد مي‌كنند، ناخودآگاه ذهن نيز در تماس با دال‌هايي همچون مزه خوراكي‌ها، رايحه برخي اشياء يا اشخاص و يا ديدن بعضي از تصاوير، خاطراتي را از گذشته به صورت مدلول‌هايي در ذهن ما بيدار می‌كند. پيش از لكان، ساختارگراياني همچون كلود لوي ـ استروس نيز، براي تمامي فرايندهاي اجتماعي، از جمله زبان، ساختاري بنيادين قايل بودند كه غالب اوقات به شكل ناخودآگاه باقي مي‌ماند. درست همانند زبان كه زنجيره‌اي از واحدهاي نشانه‌اي و نمادين را تشكيل مي‌دهد، ناخودآگاه انساني نيز مجموعه‌اي از عناصر نشانه‌اي را كه حاصل اميال ارضاء نشده فرد است، همچون كدها و رمزگان زباني درخود ذخيره مي‌كند. لكان به تآسي از فرويد، ميان سه مفهوم «نيـاز»، «كشش» و «ميل» تفاوتي اساسي قائل است؛ و در حالي كه مفهوم نخست را يك نيرويي فيزيكي قلمـداد مي‌كند، براي دو مفهوم ديگر فرايندي روانشناختي قايل است. لكان فرضيه «عقده اديپ» را وارد نظام زباني مي‌كند. از ديدگاه او وقتي كه كودك متولد مي‌شود، در فضايي رقابتي با پدر، براي تصاحب مادر قرار مي‌گيرد، حال اين كودك يراي رقابت با پدر بايد در همان نظام نماديني كه پيش تر پدر وارد آن شده، حضور يابد و از زبان به عنوان ابزاري براي ايجاد اين گفتمان استفاده كند. اين مقاله تلاشي است تا چگونگي تشكيل گفتماني را با حضور عنصر زبان به عنوان نظامي نمادين نشان دهد، نظامي كه در ذهن كودك شكل گرفته تا او را در فضايي رقابتي با پدر براي تصاحب مادر قرار مي‌دهد.