کتابخانه مجازی ادبیات

سعدي شيرازي از بزرگ‌ترين شاعران اندرزگو و حکمت‌سراي ادب فارسي است که قسمت عمده‌اي از آثار خود را به بيان انديشه‌هاي تعليمي اختصاص داده است. علاوه بر بوستان و گلستان که از آثار تعليمي سعدي محسوب مي‌شود، وي در بسياري از غزليات و قصايد خود هم به مسائل تعليمي گريز مي‌زند و در اين راه به نحو موثر و کارآمدي از ابزارهاي بلاغي بهره مي‌برد. تشبيه از کارآمدترين ابزارهاي بلاغي است که وي به مناسبت‌هاي مختلف و به شيوه‌هاي گوناگون با استفاده از آن به ابلاغ پيام اخلاقي خود مي‌پردازد. کاربرد تشبيه در اشعار سعدي با ظرافت‌ها و لطايف بياني بسياري همراه است. سعدي تشبيه را با شگردهاي بياني مختلفي مانند ذکر مشبه‌به پيش از مشبه، استفاده از مشبه‌به‌هاي محسوس و ملموس براي نشان‌دادن محاسن فضايل و معايب رذايل اخلاقي و نيز رعايت تناسب لفظي بين مشبه و مشبه به وارد مرحله تازه‌اي مي‌کند. بسياري از شگردهاي وي در استفاده از تشبيه و تمثيل در نوع خود كم نظير است. در اين پژوهش به منظور آشکارشدن اهميت تشبيه و چگونگي کاربرد اين صنعت ادبي در اشعار سعدي به بررسي انواع تشبيه و جايگاه خاص آن در تعليم پرداخته، لطايف و ظرايف اين تصوير هنري کاويده مي‌شود.

از جمله عرصه‌های تعامل علم و ادبیات شعر تعلیمی است. در واقع یکی از خدمت‌های بزرگ ادبیات به علم، حفظ و نگهداری آن از طریق منظومه‌های تعلیمی در طول قرن‌های متمادی است. دیگر آنکه استفاده از شعر تعلیمی، از بهترین روش‌های یادگیری محسوب می‌شود. با این وجود، این نوع شعر که یکی از انواع چهارگانه شعر در جهان به شمار می‌آید، آنطور که باید مورد بررسی و پژوهش قرار نگرفته است. از این رو، مقاله حاضر می‌کوشد با تکیه بر دو ادبیات غنی فارسی و عربی، ابعاد مختلف شعر تعلیمی و نقش و جایگاه آن را در تعلیم و تعلم را مورد بررسی قرار دهد.

علم بلاغت یکی از علوم ادبی است که فصیح و بلیغ‌بودن کلام را می‌سنجد، به کمک قواعد این دانش، کلام از سه منظر معانی، بیان و بدیع ارزیابی می‌گردد، علم معانی یکی از شاخه‌های اصلی بلاغت است که احوال جمله را از جهات گوناگون مانند معانی ثانوی و موافقت آن با حال و مقام بررسی می‌کند. کتاب‌های بلاغی عربی همواره مورد توجّه علمای بلاغت فارسی بوده است. بی‌توجّهی به تفاوت‌ها و ویژگی‌های دستوری و بلاغی زبان فارسی و عربی، اشتباهاتی را در برخی از تعریف‌ها، تقسیمات و مثال‌ها منجر شده است. مقوله انشای غیر طلبی نیز از مباحثی است که در منابع بلاغی به روشنی تعریف نشده و مرزهای دقیق ساختاری و معنایی آن مشخص نیست. در این پژوهش با نقد مبحث انشای غیرطلبی در حوزه علم معانی،کوشش می‌شود جایگاه آن با توجّه به ویژگی‌های دستوری و معنایی انواع انشا، تبیین گردد.

عارفان در بیان اندیشه‌ها، انتقال معانی و احوال خود از زبانی استفاده می‌کنند که آن را زبان عرفانی می‌نامند. زبان عرفانی از دیدگاه‌های مختلف قابل بررسی است و عناصر متعددی در شکل‌گیری آن نقش دارد. بلاغت از جمله عناصر مؤثر بر زبان عرفانی فارسی است. علم معانی با سنجش کلام، میزان اثرگذاری آن را بر مخاطبان تعیین می‌کند. موضوع علم معانی بررسی انواع جمله از جهت معانی ثانوی آن است و به مثابه ابزاری است که بلاغت و رسایی کلام را می‌سنجد؛ بنابراین به کمک قواعد و اصول این علم می‌توان میزان اثرگذاری انشا را در انتقال معانی بررسی کرد. این مقاله بر آن است که نقش انشا را در تعلیم اندیشه‌های عرفانی و بیان تجربیات عرفانی، بررسی و تحلیل کند. به این سبب که در آثار فارسی عین القضات، جمله‌های انشایی و معانی ثانوی نقش مهمی دارد، آثار این عارف بزرگ برای تحقیق در این باب برگزیده شد.