کتابخانه مجازی ادبیات

ویژگی‌های آوایی و الگوی تکیۀ زیروبمی در گروه واژه‌بست و کلمه واجی نشان می‏دهد که گروه واژه‌بست با کلمه واجی متفاوت است. الگوی تکیه زیروبمیH* بر‏روی هجای آخر کلمه واجی و در گروه واژه‌بست، بر‏روی هجای قبل از واژه‌بست قرار می‌گیرد؛ بنابراین، از‏نظر نوایی واژه‌بست مستقل از کلمه واجی است؛ همچنین هیچ نشانه‌ای از نواخت کناری خیزانH- بعد از گروه‏های تکیه‌ای غیرپایانی یا غیر‌هسته دیده نمی‌شود؛ بلکه نواخت کناری از‏نوعL- است و افزایش میزانF0 بر‏روی واژه‌بست، پدیده دیر‏کردقله هجا نام دارد.

اين مقاله به مطالعه درک شنيداري محل تکيه واژگاني در زبان فارسي مي‌پردازد. در يک آزمايش ادراکي، جفت‌واژه کمينه تکيه اي بي معني «nana-nana» محرک هدف انتخاب شد و مقادير ديرش هجا، سطح شدت انرژي کل، سطح شدت انرژي فرکانس‌هاي مياني و بالا و فرکانس پايه واکه‌هاي تکيه بر و بدون تکيه، در دو بافت داراي تکيه زير و بمي و فاقد تکيه زير و بمي، طي گام‌هاي مختلف بازسازي شد. سپس محرک‌هاي بازسازي شده در يک آزمون شناسايي، به آزمودني‌ها ارائه شد که 20 گويشور بومي فارسي معيار بودند و از آنها خواسته شد هجاي تکيه بر را در محرک‌هاي هدف مشخص کنند. نتايج، يافته‌هاي آزمايش توليدي صادقي (2011) را تاييد کردند. بر اين اساس، در بافت داراي تکيه زير و بمي، درک محل تکيه تا حد زيادي، تابعي از تغييرات فرکانس پايه است؛ اندازه تغييرات زير و بمي يا اختلاف سطح فرکانس پايه بين دو هجا، باعث تمايز شنيداري محل تکيه واژگاني مي‌شود. در اين بافت اثر همبسته هاي ديگر بر درک تکيه، افزايشي است؛ به اين صورت که اين همبسته‌ها اطمينان پاسخ‌هاي شنيداري را تا حدودي افزايش مي‌دهند. در بافت فاقد تکيه زير و بمي، اثر ديرش هجا بر درک تکيه واژگاني قوي‌تر از همبسته‌هاي شدت انرژي مانند: سطح شدت انرژي کل؛ سطح شدت انرژي و فرکانس‌هاي مياني و بالا، است. اين نتايج نشان مي‌دهد در صورت حذف تغييرات زير و بمي، شنونده فارسي براي تعيين محل تکيه واژگاني به نشانه‌هاي ديرشي، وابسته است.

این مقاله به بررسی آزمایشگاهی همگونی محل تولید همخوان خیشومی تیغه‌ای /n/ با همخوان انسدادی لبی بعد در دو مرز هجایی و واژگانی می‌پردازد. مقادیر فرکانس‌های دوّم و سوّم در سه ناحیه مرکز واکه، پایان واکه و محدوده بست خیشومی توالی‌های آوایی Vnb و Vmb که از کلمات طبیعی زبان فارسی استخراج شده بودند محاسبه شده و با یکدیگر مقایسه شدند. فرکانس همین سازه‌ها در کلمات مختوم به خیشومی تیغه‌ای /n/ در بافت مجزا بدون حضور انسدادی لبی /b/ محاسبه شدند تا مبنای مقایسه با صورت‌های همگون‌شده قرار بگیرند. نتایج نشان داد مقادیر فرکانس‌ها برای توالی‌های مورد نظر در مرز هجایی اختلاف معناداری ندارند که نشان می‌دهد الگوی تیغه‌ای به طور کامل با الگوی لبی مجاور همپوشی می‌یابد یا فعالیت آن توسط الگوی لبی پوشیده می‌شود ولی در مرز واژگانی، مقادیر فرکانس دوم در پایان واکه و محدوده بست خیشومی توالی‌های Vnb و Vmb با یکدیگر به طور معناداری متفاوت است که نشان می‌دهد هر دو الگوی تیغه‌ای و لبی به هنگام تولید خیشومی تیغه‌ای /n/ در Vnb فعال می‌شوند. بر این اساس، همگونی خیشومی تیغه‌ای با همخوان انسدادی لبی در زبان فارسی فرایند مدرجی است که میزان آن در مرز هجا قوی و در مرز واژه در حد متوسط است. این نتایج نظریه واجشناسی تولیدی را در مورد همگونی تأیید می‌کند که بر اساس آن همگونی محل تولید همخوان‌ها لزوماً به معنای تغییر الگوی ساختاری بازنمود واجی نیست بلکه حاصل تعامل پیوسته اندام‌های گویایی و تغییر در زمان‌بندی فعالیت الگوهای تولیدی است.

اين مقاله به مطالعه درک شنيداري محل تکيه واژگاني در زبان فارسي مي‌پردازد. در يک آزمايش ادراکي، جفت‌واژه کمينه تکيه اي بي معني «nana-nana» محرک هدف انتخاب شد و مقادير ديرش هجا، سطح شدت انرژي کل، سطح شدت انرژي فرکانس‌هاي مياني و بالا و فرکانس پايه واکه‌هاي تکيه بر و بدون تکيه، در دو بافت داراي تکيه زير و بمي و فاقد تکيه زير و بمي، طي گام‌هاي مختلف بازسازي شد. سپس محرک‌هاي بازسازي شده در يک آزمون شناسايي، به آزمودني‌ها ارائه شد که 20 گويشور بومي فارسي معيار بودند و از آنها خواسته شد هجاي تکيه بر را در محرک‌هاي هدف مشخص کنند. نتايج، يافته‌هاي آزمايش توليدي صادقي (2011) را تاييد کردند. بر اين اساس، در بافت داراي تکيه زير و بمي، درک محل تکيه تا حد زيادي، تابعي از تغييرات فرکانس پايه است؛ اندازه تغييرات زير و بمي يا اختلاف سطح فرکانس پايه بين دو هجا، باعث تمايز شنيداري محل تکيه واژگاني مي‌شود. در اين بافت اثر همبسته هاي ديگر بر درک تکيه، افزايشي است؛ به اين صورت که اين همبسته‌ها اطمينان پاسخ‌هاي شنيداري را تا حدودي افزايش مي‌دهند. در بافت فاقد تکيه زير و بمي، اثر ديرش هجا بر درک تکيه واژگاني قوي‌تر از همبسته‌هاي شدت انرژي مانند: سطح شدت انرژي کل؛ سطح شدت انرژي و فرکانس‌هاي مياني و بالا، است. اين نتايج نشان مي‌دهد در صورت حذف تغييرات زير و بمي، شنونده فارسي براي تعيين محل تکيه واژگاني به نشانه‌هاي ديرشي، وابسته است.