کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب قصیده‌ای بلند است که هر بیت آن به یادکری کوتاه و ستایش‌آمیز از یک یا چند شاعر از برجسته‌ترین سخن‌پردازانی که گذشته پربار شعر دری را رقم زده اند، ویژگی‌ یافته است. نگاهی ارج‌شناسانه است به تاریخ شعر فارسی و یادی از بزرگان این تاریخ. به دنبال این چامه، برای آنکه اشاره‌های کوتاه و گاه ایهام‌آمیز شعر روشن‌تر شود، در فزونه‌ای بلند که برای تکمیل و توضیح چامه آمده است، نام‌ها و نکته‌های یادشده در شعر یک به یک با تفصیل بیشتر گزارش شده‌اند و بدین‌گونه گزارشی فشرده از تاریخ شعر فارسی و شاعران ایران فراهم آمده است.

دوران سلطان محمود و مسعود غزنوی (387-432ه.ق) از مهم‌ترین ادوارگسترش شعر فارسی است. شاعران این دوران، شاعران نیمه‌ اول قرن پنجم چون عنصری، فرخی، عسجدی، منوچهری، عیوقی، ابوسعید و چند شاعر بی‌دیوان هستند که مجموعا بیش از 20600 بیت از آنان برجای مانده است یکی از شگردهای اصلی این شاعران، برای تقویت جنبه‌های مفهومی و ادبی انواع غنایی،‌ بهره‌گیری از اشارات دینی در شعر است. در این مقاله سعی شده، به روش تحلیلی ـ توصیفی، پس از بررسی تک‌تک ابیات این دوره، تلمیح‏های مربوط به پیامبران(ع)،‌ امامان(ع) و صحابه‌ رسول(ص)،‌ استخراج و پس از طبقه‌‌بندی آنها براساس نوع و میزان کاربرد،‌ شگرد شاعران در استفاده از این تلمیحات، در دو شاخه‌ی اصلی تحلیل و بررسی شود: نخست مفاهیم دینی معرفی و شیوه‏ رواج آن تحلیل گردد؛ سپس میزان کاربرد این اشارات در انواع غنایی چون مدح،‌ وصف، تغزل و شعر عاشقانه،‌ شعر عرفانی، مناجات و تحمیدیه و منقبت، بررسی شود.

مطايبه جهان طرفه‌اي از واقعيت‌هاي معکوس است که همزمان به واقعيت و ضد آن مي‌پردازد. بنابراين براي بررسي دقيق متن مطايبه‌آميز بايد به اشکال، انواع و شگردهاي مطايبه توجه کرد. مطايبه مي‌تواند به شکل هزل، هجو و يا طنز ظاهر شود و شوخي‌هاي مبتني بر هر يک از اين اشکال را مي‌توان در قالب‌هاي لطيفه، حکايت، قصه و... بيان کرد. در اين مقاله ضمن تعريف انواع و اشکال مطايبه و ذکر نمونه‌هايي از قصه‌هاي مطايبه‌آميز هزار و يک شب، ابتدا اين حکايت‌ها از لحاظ عنوان به سه دسته طبقه‌بندي گرديده، سپس از منظر صفات نوعي تيپ ـ قهرمان قصه‌ها مطالعه شده و در نهايت شگردهاي خنده‌آور اين قصه‌ها، از جمله واژگونگي موقعيت، عدم تجانس، تضاد و اغراق و تصادف، پايان غيرمنتظره، اعمال غيرعادي اشخاص و ... مورد واکاوي قرار گرفته است.

در میان ادبیات جهان، دو ادب فارسی و عربی با وجوه مشترک فراوان می‌توانند سهم به‌سزایی را در پژوهش‌های تطبیقی داشته باشند. خردورزی و عقل‌مداری و به تعبیر زیباتر حکمت، یکی از این وجوه مشترک و قابل مقایسه است. امرؤالقیس کندی سرآمد سخن‌سرایان عرب در یک کفه ترازوی این قیاس و رودکی سمرقندی، آدم الشعرای شعر فارسی در کفه دیگر جای گرفته است. امرؤالقیس، روزنه‌هایی از حکمت جاهلی را با استمداد از فطرت و تعالیم گذشته و تجربه زندگی در اشعارش پیاده کرده و رودکی نیز با همین مفاهیم یادشده، ولی با در دست داشتن گنجینه مهم‌تر، یعنی اسلام، که چشمه بینش و خردورزی است، پا به عرصه شعر نهاده است.