انجمن آراي ناصري از جمله فرهنگهايي است که در قرن 13 هجري قمري تدوين شده است. لغتنامهنويسي و فرهنگنويسي از قرنها پيش در ايران با تدوين کتابهايي چون لغتنامه ابوحفص سغدي و لغت فرس اسدي توسي شروع شده و تاکنون ادامه يافته است. شيوه و شگرد فرهنگنويسي در طي سالهاي اخير، تحت تاثير روش کار فرهنگهاي غربي، حرکتي روبه تکامل داشته است. در اين مقاله ضمن بيان برخي از معيارهاي فرهنگنويسي به نقد و بررسي اصول فرهنگنويسي در اين فرهنگ پرداخته ميشود. از اينرو ضمن توصيف ساختار اين فرهنگ در بخشهاي مقدمه، مدخل، تلفظ، ريشه، دستور، معاني، شاهد مثال و منبع و بيان محاسن آن در بخشي جدا تحت عنوان «معايب ساختار فرهنگ انجمن آراي ناصري»، معايب اين فرهنگ بررسي ميشود. در بررسي و توصيف معايب و محاسن اين فرهنگ به کل فرهنگ، نظر شده است، اما براي بررسي و تحليل آماري در مجموع، سيصد مدخل از بابهاي ب، س و ش انتخاب شده است. بررسيها نشان ميدهد مولف تنها به بيست و چهار حرف از سي و دو حرف فارسي پرداخته است و اشکالاتي نظير عدم ذکر تمام معاني مدخل، ريشهشناسي نادرست، ذکر واژههاي دساتيري و نظاير آن در اين فرهنگ مشاهده ميشود که اين مساله ضرورت اصلاح اين فرهنگ را گوشزد ميکند.
«فرهنگ رشیدی» از جمله چند فرهنگ فارسی معروف است. این کتاب اثری است از سیدعبدالرشید تتوی. این کتاب ظاهرا نخستین فرهنگ انتقادی فارسی است که در سال 1064 قمری نوشته شده است. نویسنده بعد از دیباچه، با رعایت حروف تهجی اول و دوم، فرهنگ لغتی در 25 باب ترتیب داده است. منابع اصلی نویسنده، فرهنگ جهانگیری و فرهنگ سروری بوده است. او با تلخیص فرهنگهای پیشین و اصلاح بدخوانیها و نقد لغات و شواهد، طرحی نو در فرهنگنویسی درانداخته است. نویسنده بعد از آوردن لغات، استعارات هر باب را ذکر کرده که البته شمار زیادی از آنها در زمره کنایات میگنجد.
لهجه کرمانی یکی از لهجههای زبان فارسی و گویش بافت یکی از گویشهای لهجه کرمانی است. در این کتاب نخست اندکی درباره اوضاع جغرافیایی ـ تاریخی و فرهنگی بافت سخن رفته است. سپس به موضوع دستگاه واجی گویش بافت پرداخته شده و در پایان بیش از هشتصد واژه از دایره واژگان گویش بافت که اشتراک ریشهای در زبانهای ایرانی داشتهاند، ریشهشناسی شده است.
آنندراج از جمله فرهنگهاي لغتي است كه در شبه قاره نوشته شده است. در اين مقاله به نقد و بررسي فرهنگ آنندراج پرداخته ميشود. هدف از اين کار تحليل، بررسي و نقد ساختار فرهنگ آنندراج بر اساس اصول فرهنگنويسي است. بنابراين، ضمن توصيف ساختار اين فرهنگ در بخشهاي مدخل، تلفظ، معاني، مباحث ريشهشناختي، نكات دستوري، شواهد واژهها و منابع مولف، معايب اين فرهنگ در بخشهاي مذكور بيان شده است. براي بررسي و تحليل آماري چهارصد مدخل از حروف متفاوت «ب،س،ک،م» انتخاب شده است.