پژوهشهاي تطبيقي در حوزه ادبيات، به بررسي روابط تاريخي ادبيات ملي با ادبيات ديگر زبانها، کشف پيوندهاي پيچيده بين آنها و مقايسه نقش و اثرگذاري هنري، معنوي، محتوايي، فني و پيوندهاي تاريخي آنها ميپردازد. دولت آبادي در جاي خالي سلوچ با درک بسترهاي تاريخي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي پيرامون خود، روايت مبارزه و تنازع بقاي انسان را، در زباني هنرمندانه و بياني واقعگرايانه، به تصوير ميکشد. پرل باک نيز در رمان مادر با بازتاب فرهنگ و آداب و رسوم مردمان روستايي چين و نماياندن روابط ناسالم و نادرست اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و تاريخي روستاييان، تصاوير غمبار و نکبت زده زندگي مردمان زحمتکش را به نمايش ميگذارد. در اين گفتار به تحليل ساختاري و محتوايي اين دو رمان ميپردازيم.
کسانی که در ادب فارسی از روی صدق و تانی و نه از سر هوی و تمنی، تاملی مستمر و بی وقفه به منظور کشف اصول و موازین حاکم بر ادب و فرهنگ ایران داشته اند، نیک می دانند که از جمله مظاهر توانایی شگفت آور سخن سرایان بزرگ و افسونگر فارسی زبان، آنست که با قدرت استفاده از قانون تجرید و تعمیم ذهن خلاق و آفرینشگر خویش، بخوبی توانسته اند با رویت مناظر در صحنه حیات و اندیشه در کار روزگار و ژرفکاوی در پدیده های گیتی و ترکیب آن ها با یادها و خاطره ها و خوانده ها و شنیده ها و در یک کلام دانسته ها آمیزه ای از عبرت و حکمت پرداخته و با عرضه دستاوردهای تامل و تجربه در قالب سخنان منظوم و منثور خوانندگان آثار خویش را از چشمه سار زلال ذوق سلیم خود سیراب ساخته و قریحه جمال پرست آن ها را نوازش داده، آدمیان را از زادگان طبع جویای کمال خویش برخوردار و کامیاب گردانند...
فرهنگ و تمدن ایران چون خورشیدی تابان پرتو خرد اهورایی خود را در طول هزارههای متمادی، از زمانی که دنیا اولین گامهای خود را در راه زندگی اجتماعی برمیداشت و هنوز در تاریکی جهل و بیقانونی دستوپا میزد، سخاوتمندانه بر سراسر جهان گسترانیده است. این کتاب دربردارنده اهمیت و ارزش زبان و ادب فارسی است و شامل این مطالب میباشد: ادب و ادبیات، آشنایی با فرهنگ و تمدن ایران، فلسفه ایران باستان و زرتشت، زبان فارسی، فردوسی و شاهنامه، علم و تمدن در ایران باستان، و نقش ایرانیان در بنیانگذاری تمدن بزرگ اسلامی.
میرزاده عشقی از چهرههای سرشناس و پرشور شعر عصر مشروطه است. ازجمله مواردی که در گفتار و نوشتار وی بازتاب یافته و بسامد داشته، مفهوم «وطن» است. وطن در شعر و اندیشه این شاعر جسور، با نوعی ناهمگونی و تناقض اندیشی همراه بوده است. در وطنیههای عشقی درونمایههایی همچون خودکامگی منفعتطلبان، ریاکاری سیاست پیشگان، علل عقبماندگی ایرانیان، راههای نبرد با دشمنان و افشای ماهیّت بیگانگان، به چشم میخورد. در این گفتار برآنیم تا با تحلیل و تفسیر مفهوم وطن در شعر و اندیشه عشقی، دیدگاهها و چشم اندازهای متنوّع و متعدّد وی را در ارتباط با مسائل سرزمینش، تبیین نماییم و از این طریق ابعاد برجسته و کمترشناخته شده شاعر را به نمایش بگذاریم؛ بدین ترتیب که کلید راهیابی به مبانی آرمانی وطن خواهی عشقی را در پیوند با مواردی همچون سرشت و عواطف فردی، روحیه عرب ستیزی، اتّحاد همگانی، ضدّیت با جمهوری قلّابی و ایسمهایی همچون سوسیالیسم، داروینیسم، ایدهآلیسم، شوونیسم، ناسیونالیسم، آنارشیسم و رمانتیسم جستهایم.