کتابخانه مجازی ادبیات

مطالعه روابط و مشابهت‌های مکتب‌های ادبی از مباحث مهم ادبیات تطبیقی به شمار می‌رود. یکی از مناسب‌اترین مکتب‌های ادبی برای مقایسه با ادبیات کهن فارسی مکتب کلاسیسیسم است که بیشترین نقاط اشتراک میان مبانی ادبیات اروپایی و ادب فارسی را در آن می‌توان یافت. اصول و مبانی کلاسیسیسم را شاعر و نظریه‌پرداز بزرگ قرن هفدهم فرانسه نیکلا بوالو در کتاب منظوم خود به نام فن شعر به زیبایی بیان کرده است. مهم‌ترین اصل کلاسیسیسم یعنی خرد‌گرایی را در بنیاد نظریه شعر بزرگان ادب فارسی نیز می‌توان دید. در تاریخ نقد و نظریه‌های ادبی، بوالو در میان سلسله شخصیت‌های ادبی بزرگی چون ارسطو و لونگینوس و هوارس قرار می‌گیرد که کتابی درباره فن شعر نوشته‌اند. در اولین قسمت این مقاله، نخست ویژگی‌های مهم حیات فکری و ادبی در فرانسه قرن هفدهم و سپس زندگی و شخصیت نیکلا بوالو بررسی شده است. آن گاه برای تبیین جایگاه کتاب فن شعر وی پیشینه کتاب‌های فن شعر قبل از بوالو در اروپا به کوتاهی آمده است. در قسمت دوم مقاله، با استفاده از متن کامل نخستین سرود فن شعر، که حاوی کلیات و مبانی ادبی است، اساسی‌ترین اندیشه‌های ادبی بوالو بیان شده است. شباهت اندیشه‌های بوالو با نظریات ادبا و شعرای فارسی زبان که در سراسر مقاله یادآوری شده است، نشان می‌دهد که فن شعر بوالو را می‌توان محوری برای مطالعه تطبیعی اصول مکتب کلاسیسیسم و مبانی ادب کهن فارسی در نظر گرفت.

در تمدن اسلامي، علوم بلاغي به دنبال بررسي علل اعجاز قرآن کريم حاصل شده است و در زبان فارسي نيز متاثر از منابع عربي و گاه بدون تعمق و در واقع رونويسي از کتاب‌هاي قبلي است. همين امر اشکالاتي را در فهم ويژگي‌هاي برخي از فنون بديعي موجب شده است که سجع ازجمله آنهاست. مطالعه زبان‌شناختي اين حوزه مسائل و نکاتي را مطرح مي‌کند که پاسخ به آنها را مي‌توان با بررسي تاريخي تعاريف موجود به دست آورد. در اين مقاله ضمن بيان اشکالات مطرح شده و تحليل و بررسي تعاريف معاصران و تعاريف قدما و علماي بلاغت، و نيز با توجه به پيشينه سجع و صنعت‌ترصيع و موازنه، کيفيت وزن در سجع بررسي شده است.

گونه‌شناسی ادبی یا نظریه انواع ادبی یکی از نظریات مطرح در حوزه نظریه ادبی است که در حیات حدوداً دوهزار و چهارصد ساله خود محمل مناقشات، رد و قبول‌ها و جرح و تعدیل‌های فراوانی بوده‌است. در این مجادلات، مسائل و مباحث مختلفی مطرح‌شده که سبب گسترش، تعمیق و امروزه تثبیت این نظریه شده‌است. این مقاله بر آنیم‌ تا از انبوه مباحث مطرح‌شده در این نظریه، به مسائلی بپردازیم که توجه به آنها در مطالعات گونه‌شناختی ادبیات فارسی ضروری است؛ مسائلی چون: تعریف نوع ادبی، رابطه نوع ادبی با آثار ادبی، انواعِ انواعِ ادبی (انواع بنیادی)، قراردادهای نوع، نوع ادبی و ایجاد انتظارات، میزان رعایت قراردادهای نوع، نوع ادبی و بینامتنیت، زمانمندی انواع ادبی، نوع ادبی و فرهنگ، نوع ادبی و تاریخ ادبیات، دور در گزینش انواع ادبی، و تعریف و نام‌‌گذاری انواع ادبی. این مقاله ضمن طرح این مباحث، به نقد رویکرد سنتی نظریه انواع ادبی فارسی پرداخته و ضرورت اتخاذ رویکرد جزئی‌نگرانه به انواع ادبی را یادآوری کرده‌ایم.

خمسه‌سرایی یکی از سنت‌های دیرپای ادب فارسی است که در قرن شش هجری توسط نظامی پایه‌گذاری شد و تا قرن چهارده هجری در ایران و قلمرو نفوذ فرهنگ ایران به حیات خود ادامه داد. در طی این تاریخ هشتصد ساله بسیاری از شاعران ایرانی، هندی و ترک بـه سـرودن مثنوی‌هایی به تقلید از خمسه نظامی پرداخته‌اند. ایـن سنت ادبی را می‌توان پس از شاهنامه‌سرایی، پراقبال‌ترین سنت ادبی فارسی دانست؛ اما تا کنون پژوهش جامعی حول آن صورت نگرفته و بسیاری از خمسه‌های ادب فارسی ناشناخته باقی مانده‌اند و فهرست دقیقی از آنها در دست نیست. این مقاله با معرفی و نقد و بـررسی عمده پژوهش‌های انجام شده در این زمینه، کمبودها و کاستی‌های این پژوهش‌ها را یادآور شده و پیشنهادهایی برای پژوهش در این حوزه ارائه کرده است.