در اين مقاله سعي شده است ظريفترين مفاهيم اخلاقي در حكايات و تمثيلات عطار جستجو شود. لذا اين مفاهيم و مصاديق اخلاقي از خلال چهار مثنوي تعليمي معروف و مسلم، يعني؛ اسرارنامه، الهينامه، منطقالطير، و مصيبتنامه استخراج و در سه حوزه، وظيفه انسان نسبت به خدا، وظيفه انسان نسبت به خود و نزديكان و وظيفه انسان نسبت به جامعه مطرح گرديد.
سخنان مرد اخلاص و عمل و علم، امام علی (ع) از همان قرنهای اولیه تاریخ اسلام همواره پشتوانه فکری نویسندگان و شاعران بوده است و گذشته از بهره هایی که محققان و مولفان نامبردار ما از این سرچشمه غنی و گنجینه گران مقدار برده اند آثار درخشان و عظیمی از جمع و تالیف و شرح و ترجمه این سخنان پدید آمده است. بخش کوچکی از این آثار کتب و رسایلی است که صاحبان ذوق و شاعران فارسی زبان با به نظم درآوردن مضمون سخنان آن امام همام ساخته و پرداخته اند. رساله حاضر را نیز باید از زمره این سلسله محسوب داشت. نویسنده در جستجویی که در پیرامون سخنان علی (ع) در متون فارسی داشت در گیرودار کار "مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب" رشیدوطواط و جستن دستنوشته های موجود آن، به نسخه ای از این رساله رسید و آن را مطلوب خود و رساله ای دلنشین یافت و از این رو در صدد تصحیح آن برآمد ...
موضوع این رساله چنانکه از نامش پیداست، مساله نیکبختی است: نیکبختی چیست؟ گونه ها و درجات آن کدام است؟ راه رسیدن به نیکبختی از کدام سو است؟ چگونه میتوان به نیکبختی فرجامین که سعادتی فراتر از آن نیست، دست یافت؟ مسکویه در این تصنیف بدین پرسش و پرسشهایی از این دست، با اصول فلسفه ارسطویی پاسخ می دهد و تاکید می کند که وصول به این نیکبختی جز از راه پروردن جان و خرد میسر نیست، از این رو راه و رسم تحصیل دانش و کمال را بر پایه آموزه های ارسطویی توضیح می دهد، و همین خود سبب می شود تا طبقه بندی یا درجه بندی آثار ارسطو را به ویژه از همین حیث باز نماید، و اینکه چگونه می توان از همین طریق، به فرزانگی و از آنجا به نیکبختی برین و فرجام دست یافت.
کتاب حاضر مجموعه سرودههای "مولانا ابراهیم بن شهابالدین گلشنی" است به انضمام شرح احوال و آثار وی "ازهار گلشن" منظومهای است نظیر"گلشن راز" که در همان وزن و در جواب سوالهای چندی انشاء گردیده است .در کتاب حاضر ابیاتی چند از"ازهار گلشن" و آیات و احادیث موجود در آن جداگانه استخراج شده است .برخی مضامین کتاب عبارتاند از : "سیری در ازهار گلشن"، "سیمرغ"، "تمثیل"، "حقیقت انسان کامل"، "صفت درویش و کیفیت درویش"، "لطیفه" و "سوال" و "جواب".
مولانا ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن شهابالدین گلشنی از عرفا و سخنوران و دانشمندان قرن نهم هجری از شاعران و گویندگانی بوده که در علم تفسیر و حدیث ماهر بوده و در کلام و تصوف از اساتید به شمار میرفته است. مثنوی «گلشن ازهار» او شبیه و نظیر گلشن راز و به همان وزن در جواب سؤالهای چندی انشاء گردیده است.