کتابخانه مجازی ادبیات

روش تصحیح متون فارسی و چاپ نسخه‌هایی پالوده و نزدیک به متن‌ اصلی در ایران مدیون کوشش‌ها و تیزبینی کسانی چون علامه دهخدا، علامه‌ قزوینی و دکتر محمدمعین است. از آنجا که اصل روش تصحیح برپایه‌ دقت‌ علمی و امانت‌داری نهاده شده است، در این مقاله سعی شده فعالیت‌ها و آثار تصحیحی استاد معین را با استناد به منابع و مآخذ برای اهل تحقیق و دانش‌دوستان به خصوص دانشجویان ادبیات فارسی معرفی شود. لذا سعی شد با استناد به وصیت‌نامه نیما یوشیج که خود، اصولا در سنخ دیگری از اندیشه‌ شاعرانه و بیان شاعرانه فعالیت داشت و نیز اعتماد او به صداقت علمی و امانت‌‌داری استاد معین، باب این مقاله گشوده شود که این خود نکته‌ای درخور توجه‌ است.

سيدحسن غزنوي (م 556ق) از شاعران توانايي است که شعر و شخصيت او به دليل زندگي در يکي از پربارترين دوره‌هاي شعر فارسي، چنان که بايد شناخته نشده است. ديوان وي نخستين بار با اشکالات بسيار در سال 1328 ش. به تصحيح محمدتقي مدرس رضوي، منتشر شده است. اين اشکالات در چند حوزه ذيل قابل بررسي است: شيوه تصحيح (مشخص نبودن نسخه اساس و ترتيب استفاده از ساير نسخه‌ها، مشخص‌نبودن منبع ابيات و اشعار، نقص نسخه‌ها)؛ نسخه بدل‌ها (ذکر نسخه بدل‌ها بدون علامت (/ رمز) نسخه، عرضه ناقص نسخه بدل‌ها، ترجيح حاشيه بر متن، يکساني حاشيه و متن)؛ صورت‌هاي نادرست؛ افتادگي‌ها (اشعار، ابيات)؛ اشکالات کلي (تکرار ابيات و اشعار، غلط‌هاي چاپي، نداشتن تعليقات و نقص در نمايه‌هاي پاياني، استفاده از منابعي با چاپ‌هاي غيرعلمي). گذشته از نکاتي همچون تعيين و توضيح شيوه مشخص تصحيح و عرضه کامل نسخه بدل‌ها با رعايت جانب امانت که از اصول اوليه و بديهي تصحيح علمي است و قطعا بايد در تصحيح انتقادي اين ديوان مد نظر قرار گيرد؛ امروزه نسخه‌هايي معتبر از ديوان اين شاعر نيز به دست آمده است که بسياري از اغلاط، تصحيف‌ها و افتادگي‌هاي چاپ مدرس را رفع مي‌کند. در اين مقاله با ارائه نمونه‌هاي متعددي از کاستي‌هاي طبع مدرس بر لزوم تصحيح مجدد ديوان سيدحسن غزنوي تاکيد شده است.

مولف کتاب در پیشگفتار درباره موضوع کتاب می گوید: آنچه در این کتاب گرد آورده شده نتیجه کوشش‌هایی است که نگارنده از چهل و اندی سال پیش یعنی از سال‌های ۸ – ۱۳۳۶ که در دوره دوم دبیرستان حکیم نظامی قم -امام صادق کنونی- درس می‌خواند به عمل آورده است. هسته اوليه لغات کتاب از شنیده‌های پدر و مادر عزیزم گردآوری شده؛ مقداری را نیز طی سال‌های گذشته به تدریج از گفته‌های معاشران قمی‌ام گرفته‌ام. چندین نفر از دوستان همشهری‌ام نیز مجموعه‌های کوچکی از لغات گرد‌آورده خود را در اختیار بنده گذاردند. طبیعی است که بسیاری از لغات این مجموعه‌ها تکراری و بسیاری دیگر نیز مشترک میان زبان مردم تهران و قم بود. نگارنده آنچه را از این مجموعه‌ها در لغات گردآوری‌ شده خود نداشت استخراج کرد و به مجموعه خود افزود.

کتاب «فرهنگ فارسی مدرسه‌ی سپهسالار» با تصحیح دکتر علی اشرف صادقی، از روی نسخه‌ی منحصر به فرد در کتابخانه مدرسه‌ی عالی سپهسالار (مطهری) منتشر شده است. از این فرهنگ، تحت عنوان نصاب ترکی و فرهنگ منسوب به قطران نیز یاد کرده‌اند. در معرفی این فرهنگ آمده است: «قسم دوم در مرکبات معانی بعضی اقوال اکابر و حدیث نبوی صلعم.» اما با بررسی متن مشخص می شود که فرهنگ حاضر شرح عبارات عربی، آیات، احادیث و لغات گلستان سعدی است. این فرهنگ برحسب الفبای فارسی و با ذکر شواهدی چند، تدوین شده است.