این کتاب از قطب الدین ابوالمظفر عبّادی واعظ و خطیب قرن ششم است که آن را به منظور شناخت قواعد و اصول طریقه عرفان و «تحقیق» نوشته که در حدّ خویش جامع تمام مسائل و مبانی تصوف است؛ اثری است به فارسی که در آن به تفصیل در باب اهل تصوف و رفتار و کردار و اصطلاحات آنان بحث شده است. آنچه مؤلف در هر باب بیان کرده است روشن و مفهوم است و اکثر در پایان هر مبحثی از خدا آرزو میکند که ما را بدین صفت متجلی گرداند. فصول مختلف کتاب حاوی تمثیلاتی است که مانند دیگر نویسندگان صوفیمشرب و هم به شیوۀ واعظان برای تفهیم معنی به کار برده است. نثر کتاب ساده و روشن است و فقط در مواردی نادر و معدود اندکی موزون و مسجع شده است که شاید متأثر از شیوۀ بیان نویسنده در وعظ و تذکیر باشد. این کتاب یکی از نمونههای نثر صوفیانه در قرن ششم هجری است و مزیت بزرگش این است که خواننده با مطالعه این کتاب بیآنکه از تفصیل مطلب آزرده و خاطرش از اصطلاحات گوناگون گرانبار شود، میتواند اصول و معانی تصوف را آگاه گردد.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژهنامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کردهاست. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران میآورد. ترتیب واژههای این واژهنامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همانگونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسیزبان سرزمینهای غربی ایران که با برخی از واژههای بهکاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهنترین لغتنامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دستهبندی لغات در این کتاب به شیوهای است که نشان میدهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمهای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.