با ظهور آل سلجوق در ایران، دوره جدیدی آغاز شد. زیرا وحدت سیاسی ایران به وجود آمد و زبان فارسی، زبان رسمی و اداری ایرانیان شد و آداب و تمدن ایران شکوفا گشت. هنر نقاشی و معماری رونق گرفت و فتوحات ایران به بیزانس و سرزمین روم رسید که بعدها پناهگاه ایران در حمله مغول بود. مهمترین مآخذ فارسی تاریخ سلاجقه «زبده التواریخ» حافظ ابروست که خلاصه تواریخ متعدد را در جلد دوم و خلاصه همین کتاب را در جلد سوم آورده است. شرح حال ظهیرالدین نیشابوری، مولف سلجوقنامه، در سیر و اخبار نیامده ولی کتاب وی به سبب اهمیت موضوع و فقدان تألیف دیگری درباره آل سلجوق، همواره مشهور بوده که بخش دیگر این شهرت مربوط به نثر بدیع و فوق العاده ساده و روان آن می شود. مقابله و تصحیح این نسخه را دکتر محمد رمضانی به پیشنهاد میرزا اسماعیلخان افشار از روی دو نسخه (یک نسخه ناقص و یک نسخه کامل) انجام داده است. ایشان برای تصحیح کلمات محوشده و ناخوانا از متون همعصر سلجوقنامه استفاده کرده و هنگام تصحیح، به نسخه دیگری از سلجوقنامه دست یافته که کتابی از یک نویسنده همعصر ظهیرالدین نیشابوری و اندکی متفاوت بوده که آن را با نام ذیل سلجوقنامه در این تصحیح آورده است. این تصحیح در سال 1332 هجری به زیور طبع آراسته شد.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژهنامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کردهاست. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران میآورد. ترتیب واژههای این واژهنامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همانگونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسیزبان سرزمینهای غربی ایران که با برخی از واژههای بهکاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهنترین لغتنامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دستهبندی لغات در این کتاب به شیوهای است که نشان میدهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمهای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.