کتابخانه مجازی ادبیات

عظیم‌ترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگ‌ترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضل‌الله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازان‌خان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.

«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژه‌نامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کرده‌است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می‌آورد. ترتیب واژه‌های این واژه‌نامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همان‌گونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان سرزمین‌های غربی ایران که با برخی از واژه‌های به‌کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهن‌ترین لغت‌نامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دسته‌بندی لغات در این کتاب به شیوه‌ای است که نشان می‌دهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمه‌ای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.

احمد بن ابی الحسن ملقب به " شیخ الاسلام "، " شیخ جام " و " قطب الاوتاد " از مشایخ بزرگ قرن ششم هجری است . شیخ احمد جام در ردیف اولین کسانی است که در آداب تصوف مواعظ و مجالسی داشته اند. از وی چهارده رساله و کتاب و یک دیوان شعر برجای مانده است. وی که جوانی خویش را به عیش و نوش سپری می کرد در بیست و دو سالگی تغییر حال داد. وی مدت 18 سال از عمر خویش را به ریاضت و تفکر و مطالعه سپری نمود و پس از آن به موعظه و ترویج و تبلیغ شریعت مشغول گشت. " خواجه سدید الدین محمد بن یعقوب غزنوی " از مریدان شیخ احمد، در نیمه قرن ششم هجری کتابی در مقامات وی تالیف نموده است. مشایخ جام که از دودمان احمد جام می باشند، از نظر وسعت، شهرت، نفوذ روحانی و قدرت جایگاه قابل توجهی در میان خاندان های بزرگ و معروف ایرانی دارند. شیخ احمد کتاب " مفتاح النجات " را در سال 522 هجری به مناسبت توبه فرزندش خواجه نجم الدین ابوبکر و به درخواست او نوشته است. این کتاب متنی صوفیانه در کیفیت بیان مطالب عرفانی و اخلاقی با اصطلاحات دلنشین و ترکیباتی موافق ذوق عامه است و روش نویسنده طرح مساله در ابتدای بحث و پاسخگویی به آن از طریق استقرا و بیان حکایات می باشد. مفتاح النجات که اعتقادات اهل سنت و جماعت و روش محققان و شیوه اهل زهد و تقوا و سیرت سالکان راه حق را بیان می کند، در یک مقدمه ، هفت باب و دو فصل نگارش شده است. دکتر احمد فاضل در کار تصحیح کتاب پیش رو از پنج نسخه شامل نمونه های وین اتریش، کتابخانه سلیمانیه ترکیه، موزه قونیه، کتابخانه دانشگاه تویینگن و کتابخانه وزارت اطلاعات کابل بهره برده است. نسخه وین به دلیل قدمت بیشتر و صحت افزونتر اساس کار تصحیح قرار گرفته است.