آنچه در این مقاله موضوع بحث و مورد فحص واقع شده است، نتایجی است که از آمیزش عرفان و تصوت ایراناسلامی با حکمت خسروانی پدید آمده و در شعر و ادب فارسی تجلی یافته است؛ به گونهای که عرفان و تصوف ایران اسلامی همچون ستونی استوار بنای فاخر و عظیم ادب فارسی را برقرار و ماندگار ساخته است. بنمایه و اساس این بینش نه روی در پرده اعتزال کشیدن و بریدن از جامعه است بل شوقی است بیپایان به ارشاد آدمی و هدایت رهپویان و حقیقتجویان؛ چنانکه میتوان گفت در این طریق حاصل هر کوشش و نتیجه هر مجاهده، اصلاح خلق و تربیت و ارشاد است. در مطاوی مقال حاضر چند و چون این موضوع مورد کاوش قرار گرفته و نمونههایی از اداب پارسی و غیرپارسی برای آن ذکر شده است.
این مجموعه دربرگیرندهی 65 مقالهی دومین همایش پژوهشهای ادبی است. این همایش در سال 1381 به همت مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس و با همکاری انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی و دانشگاه الزهرا برگزار گردید. مقالات عرضه شده در این مجموعه "زبان و ادبیات ایران باستان"، "ادبیات فارسی کلاسیک"، "ادبیات معاصر"، "زیباشناسی و بلاغت"، "نقد ادبی و ادبیات تطبیقی"، "زبان و ادبیات فارسی در خارج از مرزها"، "مطالعات زبانشناسی".
کتاب قرائت فارسی و دستور زبان برای سال دوم دبیرستانها، طبق برنامه جدید وزارت فرهنگ و تصویب شورای عالی کتب درسی و تالیف سعید نفیسی، محمدعلی روحانی، محمد نصرالله، دکتر مهدی محقق است که در سال 1338 منتشر شده است.
جوامع الحكايات و لوامع الروايات، اثر سدیدالدین محمود عوفی، بزرگترین اثر قرن هفتم هجری ایران است که مشتمل بر معارف اسلامی و فرهنگ ایرانی و سندی از تاریخ تمدن و ادبیات و علوم انسانی است. این کتاب توسط امیربانو مصفا (کریمی) و مظاهر مصفا تصحیح و به نام متن انتقادی جوامع الحكايات و لوامع الروايات منتشر شده است. نکتههای اخلاقی، اجتماعی، دینی، تاریخی در این کتاب فراوان است. عوفی در داستانهای این کتاب از رفتار اجتماعی و تعدی و تجاوز پادشاهان و امیران و حاکمان و بعضی از مدعیان شریعت و طریقت انتقاد کرده است. این کتاب یکی از متنهای معتبر فارسی است و یک دوره تاریخ از آغاز آفرینش تا پایان دوره خلفای عباسی را در بر میگیرد. مؤلف، این مجموعه را طى پنج سال تهیه و تنظیم کرده است و مشتمل است بر چهار قسم و هر قسم شامل بیستوپنج باب که روی هم صد باب و دو هزار و صد و سیزده حکایت را در بر دارد. تمام مطالب کتاب از قرب نود و سه مأخذ نامبردهشده و محتملا از بسیارى مآخذ ذکرنشده، جمعآورى شده است. جلد اول از پانزده باب، جلد دوم از ده باب (از باب شانزده تا باب بیستوپنج)، قسمت اول جلد سوم از یازده باب و قسمت دوم جلد سوم از چهارده باب (از باب دوازده تا باب بیستوپنج) تشکیل شده است. دسته قابل ملاحظهاى از منابع مختلف که به این اثر ارزش تاریخى میدهند و امروز خیلى کمیابند و یا بهکلى از بین رفتهاند عبارتند از: تاریخ خلفاى بنى العباس الصولى. تفسیر محمد بن کلبى و أديان العرب پسر او، تاریخ بغداد کاتبى بغدادى، تاریخ ولات خراسان السلامى، تاریخ تاجى ابراهیم الصابى، کتاب الشباب و الشيب المرزبانى و تاریخ ملوك العجم ابن المقفع
محمدحسین صفای اصفهانی (متوفای 1309) از شاعران و ادیبان و فاضلان و بزرگان علم و ادب روزگار خود بود و به دانشهای ادبی و دینی تسلط کامل داشته و از فلسفه و منطق و حکمت الهی و تفسیر و کلام نیز بیبهره نبوده است. بیشتر عمر خود را صرف مطالعه و تحقیق و تتبع میکرده و از اصطلاحات و تعبیرهای درویشی و عرفانی و صوفیانه او بهخوبی میتوان دانست که از تصوف و عرفان و منزلهای سیروسلوک بیخبر نبوده است. به طور کلی میتوان گفت زبان صفا در شعر ـ چه قصیده و چه غزل ـ زبان شاعران خراسان است و در قصیده بیشتر به آنان توجه دارد و گاهی با پاسخ دادن و اقتدا به طرحهای آنان راه خیال و جهت توجه خود را نشان میدهد. در این کتاب افزون بر نگاهی به زندگی و شعر صفای سپاهانی، منتخبی از اشعار او نیز آورده شده است.