نخستین کنگره تحقیقات ایرانی در شهریور سال 1349 و به همت دانشکده ادبیات و علوم انسانی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و به ریاست سید حسین نصر و دبیری ثابت ایرج افشار برگزار گردید. این کنگره دارای 11 محور به این شرح بود: تحقیقات ادبی ایران دوره اسلامی، تاریخ و جغرافیای دوره اسلامی، زبانشناسی و لهجه های ایرانی، دستور زبان فارسی، باستان شناسی و هنر، تاریخ و جغرافیای پیش از اسلام، دین و عرفان و فلسفه، علوم قدیم ایرانی، ادبیات معاصر ایران، مردم شناسی و فرهنگ عامه و کتاب شناسی و نسخه شناسی . پس از برگزاری نخستین کنگره علاوه بر انتشار شماره مخصوص مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی و مجله ایرانشناسی، تعدادی کتاب و نشریه دیگر نیز به یادگار نخستین کنگره تحقیقات ایرانی منتشر شد و چندین نمایشگاه عکس، کتاب و باستانشناسی نیز در دانشکده ادبیات گشایش یافت. کتاب پیش رو که جلد سوم از این مجموعه سه گانه است به کوشش غلامرضا ستوده در سال 1354 و با محوریت باستان شناسی و تاریخ هنر، تاریخ و جغرافیای پیش از اسلام ، دین و عرفان و فلسفه، علوم قدیم ایرانی ، مردم شناسی و فرهنگ عامه و همچنین کتاب شناسی و نسخه شناسی به چاپ رسیده است.
ادبیات شفاهی ادبیاتی است که به دفتر نیامده و در سینه و یاد و حافظه هر ملتی وجود دارد. به گمان از زمانی که بشر برابر طبیعت قرار گرفت و خود را چیزی جز آن اما در آن دید ادبیات شفاهی پیدایی یافت. به عبارت دیگر ادبیات شفاهی از زمانی که انسان به گپ درآمد و زبان رابط او با جهان بیرونی و درونی اش شد، از مغز به مغز و از سینه به سینه، به امروز رسید. سرایندگان و گویندگان بیشتر و پیشتر گمنام بوده اند، و شک نیست که ادبیات شفاهی مثلا قصه حاصل تخیل و تمنییات گروهی است که گاه در تحت اوضاع و احوال همسان و گاه ناهمگون بزیسته اند...
کتاب هزار و یک حکایت یکی از تالیفات مرحوم خلیل خان ثقفی است. ایشان در پاریس به مطالعه کتب مختلفی از آثار نویسندگان عربی، مراکشی، الجزایری، فرانسوی، ژاپنی، چینی، انگلیسی، آلمانی که حکایات را نوشته بودند نمود و مصمم گردید که با اطلاعات شخصی حکایات مختلفی را بهم درآمیزد و اندک اندک آنرا تا پانصد حکایت درآورد ولی با فرصتی که در مدت یک سال بدست آورد و شور و ذوقی که پیوسته در تدوین کتاب از خود ابراز می نمود کم کم حکایات گردآورده او از یک هزار تجاوز نمود و نام آنرا هزار و یک حکایت نهاد و پس از بازگشت به میهن حک و اصلاح مختصری نمود و نام آنرا هزار و یک حکایت نهاد و منتشر نمود...
از نخستین آثار نظم و نثر فارسی تا زمان حاضر، رسم و روش بسیاری از شاعران و نویسندگان و دانشمندان این بوده است که در صدر دیوان و در مقدمه کتاب منثور یا اثر علمی خویش شکر و سپاس ایزد متعال را به جای آورده و سخنانی پرورده و شیوا در حمد و تسبیح خدا به رشته نظم یا در سلک عبارت کشیدهاند. سپس به ستایش پیامبر اکرم پرداخته و با همان کلام متین و مزین به صنایع لفظی، بر بنیان قرآن و مضمون احادیث، در شأن و منزلت و مقام پیامبر داد سخن دادهاند. این کتاب شامل تحمیدیههای قرن هشتم تا پایان قرن دهم در متون نظم و نثر فارسی است.