مقاله حاضر بخشی از کتابی به نام نظام و هنر شعر به قلم نگارنده و در تجزیه و تحلیل شیوه شعر و داستانسرایی نظامی است. آشنایان با هنر مغربزمین میدانند که بنیاد هنر غرب، از داستانپردازی گرفته تا نمایش، نقاشی، پیکرتراشی، سینما و جز اینها بر تفاوت و تمایز میان چهرههای انسانی و پدیدارهای دیگر نهاده شده است و این سنتی دیرپا در هنر آن سامان، بویژه در یونان باستان و از رنسانس به این سو، بوده است.
اسم استاد سعید نفیسی نیاز به هیچ معرفی ندارد. وی دانشمندی بود روشنفکر و خردمند و در تمام زندگی خود گلشن علم و ادب و فرهنگ و تمدن را آبیاری کرد و بر لوح زندگی چنان نقشهای زرین ثبت کرد که برای راهروان علم و دانش مشعل راه بوده است. در این مقاله مختصر از خدمات علمی، فرهنگی، ادبی و پزوهشی این دانشمند بزرگ نمیتوان به تفصیل سخن گفت. دایره خدمات علمی وی چنان گسترده است که در چندین صفحه نمیتوان گنجانید. از این رو، ما پس از شرح کوتاه زندگی استاد سعید نفیسی، گزارش مختصری از سفر او به پاکستان که در گسترش روابط فرهنگی و علمی ایران نقش مهمی داشته است، خواهیم آورد.
تأثیر و تأثر متقابل فرهنگها از زمینههای تفکرانگیز پژوهشهای ادبی است. نویسنده این کتاب با بررسی تأثیر پندهای فارسی بر امثال و حکم عربی، به روشنکردن گوشهای از این نفوذ فرهنگی میپردازد و با نگاهی تحقیقی و منصفانه، راههای ورود پندهای فارسی به ادبیات عرب، امثال و حکم عربی تأثیرگرفته از فارسی و نویسندگان و شاعران تأثیرپذیرفته را با نمونههایی از آثار هر یک بررسی میکند.
خمسه نظامي شامل دفترهای «مخزن الاسرار»، «خسرو و شيرين»، «ليلي و مجنون»، «هفت پيکر»، و «اسکندرنامه» (شرفنامه و اقبالنامه) است. اين گنجينه شامل اشعار بازيافته حکيم نظامي و اشعار مشکوک يا منسوب به ايشان، و نيز شرح ابيات، واژه نامه و مهمتر از همه، بررسي زندگي و اشعار نظامي گنجه ای است. دکتر سعيد حميديان، استاد برجسته ادبيات، ضمن ويرايش نسخه وحيد دستگردی و افزودن مقدمه ها، پيشگفتارها و پيوستهايي بر هر مُجلَّدِ اين مجموعه، آن را به طور کامل با نسخههای معتبر اشعار حکيم نظامي گنجه ای مقابله کردهاند و اصلاحات ضروری ديگر را به آن افزودهاند. از آنجاکه طبع وحيد دستگردی، معتبرترين متن مورد استفاده و استناد پژوهندگان، از گذشته تاکنون، بوده است، به منظور آنکه ارجاعات موجود در اين پژوهشها به قوّت خود باقي بمانند و از اين پس پژوهندگان بتوانند با اطمينان خاطر به چاپ حاضر خمسه نظامي ارجاع و استناد کنند، ويراستار کوشيده است که در چاپ حاضر نيز چهارچوب کليه صفحات، سطور متن، حواشي و شماره صفحات و ابيات را عيناً مطابق طبع وحيد باشد و فقط آن را در 7مجلد به نامهای «مخزن الاسرار»، «خسرو و شيرين»، «ليلي و مجنون»، «هفت پيکر»، «شرفنامه»، «اقبالنامه» و «گنجينه»، برای استفاده تمامي ادب پژوهان و دوستداران ادب فارسي و علاقه مندان به اولين داستانهای شيرين و عاشقانه فارسي فراهم کرده است.
در باب نظریه و تاریخ و نظریهپذیری تاریخ، مجادلات و مباحث متفاوتی میان علمای تاریخ و علوم اجتماعی وجود داشته و دارد. این مسئله ناشی از زاویه نگاه، نگرشهای مصداقی یا کلیتپذیر و قاعدهپذیری یا قاعدهناپذیری تاریخ است. به همین دلیل پرداختن به چنین موضوعاتی آن هم از زوایای مختلف مفید خواهد بود. این کتاب به این مباحث پرداخته و موضوعاتی چون اجتماع، علم و تاریخ؛ مثالی از یک نظام تاریخی، دین و جادو در نظام تاریخی، تاریخ به عنوان یک علم تطبیقی و ... در آن مطرح شده است.