داستان لیلی و مجنون، زبان رمز حال همه عاشقان صادق است. در تمامی این داستانها بهرغم تفاوتهای بسیار در روایات مختلف ناکامی در عشق دنیایی و مردن از درد نامرادی مشترک است. این ماجرای کهن افسانهای را نخستینبار نظامی به نظم فارسی درآورد و آنگاه به تقلید از او، شاعران و گویندگان بسیاری آن را به نظم و نثر روایت کردهاند که معروفترین آنها از آنِ عبدالرحمن جامی است و او 300 سال بعد از نظامی این داستان را سروده است. در مقاله حاضر شخصیتهای داستان لیلی و مجنون از زبان محققان ادبی مختلف معرفی شدهاند و آنگاه دیدگاه دو شاعر گرانقدر ـ نظامی و جامی ـ درباره این داستان و شخصیتهای آن چگونگی بررسی آن دو و نوع عشق بین این دو عاشق بهگونهای متفاوت از نظرگاه رایج در روایتهای مختلف بررسی شده است.
کتاب «غنچۀ باز در شرح گلشن راز» تألیف جلال الدین علی میر ابوالفضل عنقا، عارف سلسله اویسی در قرن سیزدهم هجری شمسی است. کتاب غنچۀ باز، شرح مثنوی «گلشن راز» با موضوعیت عشق و عرفان اسلامی است. این کتاب در قالب شعری مستزاد است. این مستزاد عرفانی، با اضافه کردن واژگان بر پایان هر مصراع مثنوی «گلشن راز» نگارش شده است و در واقع قالب مثنوی گلشن راز را به قالب مستزاد تغییر داده است.
بنای سخن عرفا و اربابان معرفت و محبت بر اساس عشق است و آغاز و پایان کلام آنان به ایماء و اشارهای به محبت حقیقت منزه از تعین است. عشق از عناصر عمده و اساسی بینش عرفانی است. این کتاب به بررسی و توضیح مراتب عشق و تأثیر آن در انسان میپردازد. نویسنده در این کتاب به بیان بخشهایی از مناظر سیروسلوک عملی پرداخته است. این بخشها بیان مرحله به مرحله حالتهای درونی و پیشآمده برای سالک طریق الی الله است.