کتابخانه مجازی ادبیات

ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودکی و مشهور به استاد شاعران (زادهٔ ۲۴۴، رودک - درگذشتهٔ ۳۲۹ هجری قمری) نخستین شاعر مشهور ایرانی-فارسی حوزه تمدن ایرانی در دورهٔ سامانی در سدهٔ چهارم هجری قمری و استاد شاعران این قرن در ایران است. رودکی، شاعر و استاد سمرقندی نامش بر تارک ادوار شعر فارسی می‌درخشد، هر وقت سخن از نخستین شاعر بزرگ تاریخ ادب فارسی دری به میان آید مسلماً نام رودکی بیش از هر نامی در خاطره‌ها جلوه‌گری می‌کند. این شاعر بزرگ که فضل تقدم او بر همۀ شاعران در اقوال شاعران بزرگ همعصر او و بعد از او دیده می‌شود در زمانی که شعر فارسی دری هنوز مراحل کمال خود را نپیموده بود اشعاری سرود که بعضی از آنها که در معدود اشعار باقی ماندۀ از او، دیده می‌شود با بهترین اشعار بزرگترین شعرای فارسی زبان برابری می‌کند. شعر او علاوه بر جنبۀ کیفی از نظر کمّی نیز از مزیتّی خاص برخوردار بوده است و بالاترین رقم در تعداد اشعار به او نسبت داده شده است ولی متأسفانه از ابیات کثیر او که حتی به یک میلیون و سیصد هزار بیت هم بالغ دانسته‌اند کمتر از هزار بیت او به جای مانده که از این مقدار نیز بعضی ابیات انتسابش به رودکی محل تردید محققان است و یا در دیوان دیگر شاعران نیز دیده شده است. از رودکی دیوانی و مجموعه‌یی به‌جا نمانده است که مورد تحقیق پژوهندگان قرار گیرد و آنچه گرد آمده است مجموعۀ ابیات متفرقی است که از لابلای اوراق تذکره‌ها و جُنگها و کتب علوم ادبی به دست آمده است. نخستین دانشمندی که برای جمع آوری اشعار او همّت گماشت شادروان استاد سعید نفیسی بود که تحقیق گسترده‌یی دربارۀ اشعار وی به عمل آورد و حاصل زحمات ممتد استاد نفیسی کتابی جامع است به نام «محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی» که چاپ اول آن در سال ۱۳۰۹ شمسی انتشار یافت. سپس در سال ۱۹۵۸ میلادی اثر تحقیقی دیگری در تاجیکستان توسط عبدالغنی میرزایف به طبع رسیده است که در پایان کتاب، مجموعۀ اشعار به دست آمدۀ رودکی که زیر نظر ی. براگینسکی جمع آوری شده الحاق گردیده است. این مجموعه اشعار یک بار در مسکو در سال ۱۹۶۴ جداگانه به چاپ رسیده و بار دوم چاپ افست آن در تهران انتشار یافته است. چون دیوان رودکی از قرون گذشته به جای نمانده که مورد تحقیق قرار گیرد بناچار آشنایی با اشعار او جز از طریق آثار یاد شده مقدور نیست. در کتاب حاضر با استفاده از مجموعه‌های مذکور، حواشی و توضیحاتی بر قطعه‌ها و قصیده‌ها و تغزّلات او نوشته شد تا برای دوستداران شعر کهن فارسی و دانشجویان مفید افتد

مجموعه حاضر تحقیق و تدوینی است در زمینه "تاریخ‌نگاری "و "منابع تاریخی "عصر صفویه .ابتدای کتاب مبحثی اجمالی است درباره مقوله "تاریخ‌نگاری " که در آن به روند شکل‌گیری "تاریخ نگاری اسلامی عربی "و "تاریخ نگاری ایرانی"، خاصه ویژگی‌های تاریخ نگاری عصر صفویه اشاره شده است . آن‌گاه منابع تاریخی ایران در عصر صفویه طی قرون دهم و یازدهم و دهه‌های نخستین قرن دوازدهم هجری قمری در اشکال مختلف معرفی می‌شود که عبارت‌اند از :تاریخ عمومی، تاریخ محلی، تک نگاری، تراجم احوال و حسب حال‌نویسی، تذکره‌ها و حماسه‌های تاریخی و نوشته‌های اداری که بسیاری از آنها به چاپ رسیده و تعداد زیادی همچنان به صورت نسخه خطی نگهداری می‌شوند .در ادامه، شرحی از سفرنامه‌ها و آثار مختلف اروپاییان با این ترتیب، فراهم می‌آید : ایتالیایی‌ها ;پرتغالی‌ها و اسپانیولی‌ها ;انگلیسی‌ها ;هلندی‌ها ;آلمانی‌ها ; فرانسوی‌ها ;لهستانی‌ها ;ماموران و سیاحان روسی .سپس منابع مربوط به تاریخ ایران اواخر صفویه و دوران افاغنه، شامل منابع فارسی، ارمنی، گرجی و اروپایی معرفی و شرحی در باب عوامل انقراض صفویه ذکر می‌شود .منابع هندی، تورانی و ترکی نیز در بخش پایانی منابع و متون صفوی معرفی و بررسی شده است .در بخش دیگری از کتاب، کتاب شناسی توصیفی تحقیقات و نوشته‌های جدید درباره سلسله صفویه در دو قسمت فراهم آمده است1 : نوشته‌های اصلی شامل نوشته‌های فارسی و ترجمه، ماخذ خارجی، پایان نامه‌ها، مقالات فارسی و خارجی، 2 منابع فرعی مشتمل بر منابع فارسی و خارجی و منابع عمومی است .کتاب همچنین شامل این پیوست‌هاست :اجداد صفویان، نهضت صفویان، خلاصه اقدامات شاه اسماعیل، صفویه پژوهان خارجی، صفویه پژوهان داخلی، فهرست منابع، شجره‌نامه‌ها، عکس‌هایی از شاهان صفوی، نقشه‌هایی از قلمرو صفویان، فهرست اعلام و تکمله .

محمدلقا از شاعران تاجیک است که بیشتر حیات او در دوران پرنشیب‌وفراز، ناآرام و پر از حادثه‌های سیاسی و اجتماعی آسیای میانه در نیمه دوم عصر نوزدهم و نیمه اول عصر بیستم سپری شده است. این مقاله شرح مختصری از زندگانی و شخصیت این شاعر و نیز اشعار ارزنده اوست. وی در سال ۱۲۹۴ق در روستای یاکید کوهستان بدخشان به‌‌دنیا آمد. بعد از فراگیری خواندن و نوشتن به علوم شرعی و معارف الهی و جریان‌های تصوف توجه نشان داد که این مفاهیم به‌وفور در اشعارش انعکاس یافته است. طبق تأکید شاعر در «ساقی‌نامه»اش به‌نظر می‌رسد هنگام ترتیب دادن دیوان اشعار ۳۵ سال داشته است. در اوایل سال‌های سی عصر بیستم که در شوروی معرکه انقلاب مدنی به جوش و خروش می‌گذشت، محمدلقا با تهمت بدخواهان مورد تعقیب قرار گرفت و ناچار شد با خانواده‌اش به‌ آن سوی دریای پنج بگریزد. این تعقیب و گریز به اینجا ختم نشد و بعدها نیز زندگی شاعر و خانواده‌اش را با دشواری‌های زیادی مواجه کرد. بازتاب این ناآرامی‌ها و یأس و ناامیدی را در اشعار شاعر می‌توان مشاهده نمود. از اشعار محمدلقا دو دیوان و همچنین قطعه‌های زیاد مشق خط در دست است که تا سن شصت‌سالگی او تألیف شده است. آنچه مسلم است محمدلقا شاعری پرکمال و پرمحصول بوده و در انواع قالب‌های شعری مثل غزل، رباعی، قطعه، مثنوی و... سه دیوان نوشته که بیشتر آنها غزلیاتی با موضوع عشق الهی است. در آثار شاعر به بیان مسائل اخلاقی نیز دقت فراوان شده است و تقریباً هیچ شعری یافت نمی‌شود که در ارتباط با مسائل اخلاقی نباشد.