«چهار مقاله» تألیف احمد بن عمر بن علی النظامی السمرقندی با وجود اختصار، یکی از کتب ادبی بسیار مهم زبان فارسی است و اهمیت آن به چند دلیل است؛ یکی از باب قدمت آن که در حدود سال 550 هجری به رشته تحریر درآمده است و دیگر از حیث اشتمال این کتاب بر بسیاری از مطالب تاریخی و تراجم مشاهیر اعلام که در هیچیک از کتب ادبی و تاریخی دیگر یافت نمیشود و بالاخره اینکه از حیث سبک انشاء که در ایجاز لفظ و اشباع معنی و سلاست کلام و خلو از متعاطفات مترادفه و .... که شیوه ناخوش غالب نویسندگان ایرانی بوده است. این کتاب همانطور که از نام آن معلوم میشود مشتمل بر چهار مقاله است در بیان شرایطی که در چهار طبقه از مردم که بزعم مصنف پادشاهان محتاج بدیشان میباشند، یعنی دبیر و شاعر و منجم و طبیب باید مجتمع باشد و در ضمن هر مقاله بعد از شرح شرایط مخصوص هر یک از این چهار طایفه، نزدیک به ده حکایت تاریخی مناسب مقام ایراد شده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
کتاب «چهار مقاله» که اسم اصلی آن مجمع النوادر است، در سال 550 هجری به قصد شناسانیدن چهار فن دبیری و شاعری و طب و نجوم و هدایت دبیران و شاعران و طبیبان و منجمان که در خدمت سلاطین ادای وظیفه میکردند نگاشته شد. مصنف این کتاب ابوالحسن نظامالدین احمد بن عمر بن علی سمرقندی معروف به نظامی سمرقندی از نویسندگان و شاعران قرن ششم هجری است. در این دفتر منتخبی از مقاله اول و دوم کتاب «چهار مقاله» نظامی عروضی دیده میشود و این منتخب از آنرو ترتیب داده شده تا از یک نویسنده مشهور میانه قرن ششم، نمونهای در دست خوانندگان باشد.
نظامی سمرقندی نویسنده و شاعر قرن ششم هجری دربار ملوک غوریه بامیان است که از اشعار او جز چند قطعه برجای نمانده است. " چهار مقاله " که به ظاهر نام اصلی آن "مجمع النوادر" بوده، اثر منثوری است که به نام یکی از شاهزادگان غوری تدوین شده است. این کتاب که از قدیم موردتوجه ادبا و فضلا بوده و ترکیبی از شیوه نثر مرسل و نثر فنی جدید است، دارای مقدمه ای مشتمل بر پنج فصل و مقالات چهارگانه ای با عناوین زیر است: در ماهیت دبیری، در ماهیت علم شعر، در علم نجوم و در علم طب. نظامی سمرقندی در این کتاب، شرایط و اوصاف مشاغل ملازم دربار را همراه با حکایات متناسب با موضوع هر بحث نقل کرده است. کتاب حاضر به کوشش دکتر محمد معین و مطابق با نسخه تصحیح شده محمد قزوینی در سال 1327 هجری چاپ لندن، تدوین شده است.