نظامی سمرقندی نویسنده و شاعر قرن ششم هجری دربار ملوک غوریه بامیان است که از اشعار او جز چند قطعه برجای نمانده است. " چهار مقاله " که به ظاهر نام اصلی آن "مجمع النوادر" بوده، اثر منثوری است که به نام یکی از شاهزادگان غوری تدوین شده است. این کتاب که از قدیم موردتوجه ادبا و فضلا بوده و ترکیبی از شیوه نثر مرسل و نثر فنی جدید است، دارای مقدمه ای مشتمل بر پنج فصل و مقالات چهارگانه ای با عناوین زیر است: در ماهیت دبیری، در ماهیت علم شعر، در علم نجوم و در علم طب. نظامی سمرقندی در این کتاب، شرایط و اوصاف مشاغل ملازم دربار را همراه با حکایات متناسب با موضوع هر بحث نقل کرده است. کتاب حاضر به کوشش دکتر محمد معین و مطابق با نسخه تصحیح شده محمد قزوینی در سال 1327 هجری چاپ لندن، تدوین شده است.
کهن ترین علم طبیعی دانش نجوم است. بابلی ها و یونانی ها در توسعه و گسترش آن بیش از فیزیک و شیمی و فناوری کوشیدند. این که اصولا چرا آدمی به مطالعه دانش نجوم می پردازد نیاز به توجیه دارد. این کتاب مخصوص ریاضی دانان و منجمان نیست، بلکه مخاطب آن تمام کسانی است که به تاریخ دانش و فرهنگ در روزگار باستان دلبسته باشند. پس وظیفه خود می دانم تمام مفاهیم نجومی که در متن کتاب آمده است را با روشنی توصیف کنم...
پروفسور لمی یر در سال 1947/1325 از ایران بازدید کرده و در صحن دانشگاه تهران به یک سلسله سخنرانی راجع به تازگی های علم پزشکی مبادرت نمود. آقای دکتر قدسی این چهار سخنرانی را به فارسی ترجمه کرده و وزارت بهداری به طبع آن به هردو زبان فارسی و فرانسوی اقدام نمود و در سال 1326 توسط نشریات وزارت بهداری به چاپ رسید
کتاب «چهار مقاله» که اسم اصلی آن مجمع النوادر است، در سال 550 هجری به قصد شناسانیدن چهار فن دبیری و شاعری و طب و نجوم و هدایت دبیران و شاعران و طبیبان و منجمان که در خدمت سلاطین ادای وظیفه میکردند نگاشته شد. مصنف این کتاب ابوالحسن نظامالدین احمد بن عمر بن علی سمرقندی معروف به نظامی سمرقندی از نویسندگان و شاعران قرن ششم هجری است. در این دفتر منتخبی از مقاله اول و دوم کتاب «چهار مقاله» نظامی عروضی دیده میشود و این منتخب از آنرو ترتیب داده شده تا از یک نویسنده مشهور میانه قرن ششم، نمونهای در دست خوانندگان باشد.
«چهار مقاله» تألیف احمد بن عمر بن علی النظامی السمرقندی با وجود اختصار، یکی از کتب ادبی بسیار مهم زبان فارسی است و اهمیت آن به چند دلیل است؛ یکی از باب قدمت آن که در حدود سال 550 هجری به رشته تحریر درآمده است و دیگر از حیث اشتمال این کتاب بر بسیاری از مطالب تاریخی و تراجم مشاهیر اعلام که در هیچیک از کتب ادبی و تاریخی دیگر یافت نمیشود و بالاخره اینکه از حیث سبک انشاء که در ایجاز لفظ و اشباع معنی و سلاست کلام و خلو از متعاطفات مترادفه و .... که شیوه ناخوش غالب نویسندگان ایرانی بوده است. این کتاب همانطور که از نام آن معلوم میشود مشتمل بر چهار مقاله است در بیان شرایطی که در چهار طبقه از مردم که بزعم مصنف پادشاهان محتاج بدیشان میباشند، یعنی دبیر و شاعر و منجم و طبیب باید مجتمع باشد و در ضمن هر مقاله بعد از شرح شرایط مخصوص هر یک از این چهار طایفه، نزدیک به ده حکایت تاریخی مناسب مقام ایراد شده است.