کتابخانه مجازی ادبیات

در روزهای شانزدهم و هفدهم بهمن‌ماه 1351، یعنی حدود 47 سال قبل، در کتابخانة مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران به‌منظور تجلیل از خدمات میرزا تقی‌خان امیرکبیر، مجلسی برای بررسی افکار و احوال وی همراه با نمایشگاه عکس، کتاب و روزنامه‌های آن روزگاران تشکیل شد. در این مجلس 12 نفر از استادان دانشگاه و محققان عالی‌قدر، پیرامون شرح احوال زندگی امیر، وضعیت دارالفنون و چگونگی تأسیس آن، و سایر مطالب در همین ارتباط بیاناتی ایراد کردند که متن این سخنرانی‌ها به سعی و تلاش آقای قدرت‌الله روشنی زعفرانلو تدوین و توسط «انتشارات کتابخانة مرکزی دانشگاه» در سال 1354 به زیور طبع آراسته شد. درباره امیرکبیر که زمان او را چه بسا بتوان از مهم‌ترین و اثرگزارترین دوران‌های تاریخی ایران گمان برد، کتاب‌ها و مقالات بسیاری تألیف شده و در دسترس پژوهندگان فارسی زبان قرار گرفته است. صد و شصت و سه سال پیش یکی از شایسته‌ترین مردان نام‌آور تاریخ ایران، بر اثر توطئه‌ بیگانگان کشته شد و دوره‌ درخشانی که با صدارت او آغاز شده بود، رو به افول و خاموشی گذاشت. قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر بی گمان ضربه‌ای بر پیکر تاریخ ایران بود. کسانی که با تاریخ ایران آشنایند می‌دانند که امیرکبیر دوران کودکی را در خانواده قائم مقام به شاگردی سپری کرد. داستان معروف فرا گرفتن درس هنگام خدمت به فرزندان قائم مقام، که بارها در منابع به آن اشاره شده، مربوط به همان ایامی است که به خانه شاگردی مشغول بوده است. «گویند که امیر در کودکی که ناهار اولاد قائم مقام را می‌آورد، در حجره معلمشان ایستاده، پای بازبردن ظروف، آنچه معلم به آن‌ها می‌آموخت، او فرا می‌گرفت تا روزی قائم مقام به آزمایش پسرانش آمده، هر چه از آن‌ها پرسید ندانستند. امیر جواب می‌داد. قائم مقام پرسید تقی تو کجا درس خوانده‌ای؟ عرض نمود روزها که غذای آقازاده‌ها را آورده، ایستاده، می‌‌شنیدم. قائم مقام انعامی به او داد. او نگرفت و گریه کرد. بدو فرمود چه می‌خواهی؟ عرض کرد: به معلم امر فرمایید درسی را که به آقازاده‌ها می‌دهد به من هم بیاموزد. قائم مقام را دل سوخته، معلم را فرمود تا به او نیز می‌آموخت.» امیرکبیر دست پرورده قائم مقام بود و به سبب ویژگی‌های برجسته شخصیتی‌اش در تاریخ دولت‌های ایران خوش درخشید. «واتسون»، نویسنده انگلیسی، درباره امیر مطالبی گفته که برازنده اوست: «در میان همه رجال اخیر مشرق زمین و زمامدارن ایران، که نامشان ثبت تاریخ جدید است، میرزا تقی‌خان امیرنظام بی‌همتاست، به حقیقت سزاوار است که به عنوان اشرف مخلوقات به‌شمار آید، بزرگوار مردی بود.»

ر این کتاب که از سوی "اداره کل میراث فرهنگی استان تهران "انتشار یافته تلاش شده جغرافیای تاریخی و محوطه‌های باستانی و بناهای تاریخی فرهنگی شهرستان "شمیران "(یکی از فرمانداری‌های نه گانه تهران)، شامل "لواسان " و "رودبار قصران "به تفصیل و همراه با عکس معرفی گردد .ابتدای کتاب شامل اطلاعاتی است درباره موقعیت و اهمیت جغرافیایی شمیران، تقسیمات کشوری و فرمانداری شمیران، جغرافیای تاریخی و وجه تسمیه رودبار قصران داخل، کوه‌ها و رودها و راه‌های رودبار قصران، اقوام ساکن در طبرستان قبل از مهاجرت آریایی‌ها، تاریخ رودبار قصران از دوره آشوری‌ها و مادها و هخامنشیان تا دوره قاجار (به ویژه دوره علویان آل بویه، غزنویان، اسماعیلیان، مرعشیان، چلاویان، جلالیان، تیموریان و آل کیا) .سپس آثار باستانی و تاریخی فرهنگی "دشت لار"، "لواسان بزرگ "و "رودبار قصران"، به ترتیب و تفکیک شهرها و روستاهای آنها معرفی شده‌اند که عموما شامل محوطه‌های باستانی، قلعه‌ها، امامزاده‌ها، کاروان‌سراها، قبرستان‌ها، رباطها، تپه‌های باستانی، مساجد و حسینیه‌ها، حمام‌ها، کاخ‌ها، مناظر طبیعی، باغ‌ها و سایر بناهای باستانی تاریخی است . در پایان کتاب فهرست منابع و فهرست محوطه‌ها و بناهای تاریخی فرهنگی شمیران (لواسان و رودبار قصران)، همچنین نقشه موقعیت جغرافیایی آثار یاد شده (نقشه باستان شناسی) آمده است

نویسنده در این کتاب تلاش کرده، سوای رویدادهای سیاسی، موقعیت ایران در دوره قاجار را از جنبه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی بررسی کند. قسمت اول کتاب که به "هنر و صنعت" اختصاص دارد. حاوی اطلاعاتی است درباره هنر، صنعت، معماری (و نمونه‌های مهم آن شامل: ارک سلطنتی تهران، ایوان مرمر، تخت طاووس، تخت نادری، کاخ گلستان، تالار آینه، تالار عاج)، سفال، کاشی، فلزکاری، ضرب سکه، صنعت چوب، منبت کاری، حجاری، قالی بافی، گلیم بافی، پارچه بافی، قلمکاری، موسیقی، نقاشی، مینیاتور، تذهیب، خاتم سازی، حکاکی، قلمدان سازی، مینا کاری، خطاطی، نمایش دوران قاجار. قسمت دوم کتاب به "ادبیات، علوم و امور اجتماعی در عصر قاجار" اختصاص دارد و مشتمل بر مطالبی درباره شعرای بزرگ دوران قاجار، نثر دوران قاجار، مورخان، جغرافیادان‌ها، فلاسفه، ریاضیات، پزشکی، مطبوعات، مالکیت، کشاورزی و تجارت است. قسمت سوم مشتمل بر اطلاعاتی درباره "اوضاع اجتماعی و سازمان‌ها در دوران قاجار" است. در این قسمت از طبقات اجتماعی، اقلیت‌های مذهبی، اصلاحات امیرکبیر، قراردادها، انجمن‌های مخفی، کمیته مجازات، استقراض از دول خارجی، دادن امتیاز، سید جمال الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان سخن می‌رود. قسمت چهارم درباره مشروطیت است. در قسمت پنجم سازمان‌های اداری و تشکیلات نظامی شکل گرفته در دوره قاجار و وظایف و عملکرد آن‌ها معرفی می‌شود که شامل مالیه، وزارت داخله، پست و تلگراف، فرهنگ و آموزش و پرورش، دادگستری، فوائد عامه، تجارت و صناعت، وزارت امور خارجه، و گمرکات است. در قسمت ششم از آداب و رسوم دوره قاجار، گرمابه‌های ایران، اغذیه، حرمسراها، و موضوع طلاق سخن رفته است. قسمت هفتم شامل فهرست اسناد، منابع، تصاویر و اسامی است.