نویسنده در این کتاب تلاش کرده، سوای رویدادهای سیاسی، موقعیت ایران در دوره قاجار را از جنبههای مختلف فرهنگی و اجتماعی بررسی کند. قسمت اول کتاب که به "هنر و صنعت" اختصاص دارد. حاوی اطلاعاتی است درباره هنر، صنعت، معماری (و نمونههای مهم آن شامل: ارک سلطنتی تهران، ایوان مرمر، تخت طاووس، تخت نادری، کاخ گلستان، تالار آینه، تالار عاج)، سفال، کاشی، فلزکاری، ضرب سکه، صنعت چوب، منبت کاری، حجاری، قالی بافی، گلیم بافی، پارچه بافی، قلمکاری، موسیقی، نقاشی، مینیاتور، تذهیب، خاتم سازی، حکاکی، قلمدان سازی، مینا کاری، خطاطی، نمایش دوران قاجار. قسمت دوم کتاب به "ادبیات، علوم و امور اجتماعی در عصر قاجار" اختصاص دارد و مشتمل بر مطالبی درباره شعرای بزرگ دوران قاجار، نثر دوران قاجار، مورخان، جغرافیادانها، فلاسفه، ریاضیات، پزشکی، مطبوعات، مالکیت، کشاورزی و تجارت است. قسمت سوم مشتمل بر اطلاعاتی درباره "اوضاع اجتماعی و سازمانها در دوران قاجار" است. در این قسمت از طبقات اجتماعی، اقلیتهای مذهبی، اصلاحات امیرکبیر، قراردادها، انجمنهای مخفی، کمیته مجازات، استقراض از دول خارجی، دادن امتیاز، سید جمال الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان سخن میرود. قسمت چهارم درباره مشروطیت است. در قسمت پنجم سازمانهای اداری و تشکیلات نظامی شکل گرفته در دوره قاجار و وظایف و عملکرد آنها معرفی میشود که شامل مالیه، وزارت داخله، پست و تلگراف، فرهنگ و آموزش و پرورش، دادگستری، فوائد عامه، تجارت و صناعت، وزارت امور خارجه، و گمرکات است. در قسمت ششم از آداب و رسوم دوره قاجار، گرمابههای ایران، اغذیه، حرمسراها، و موضوع طلاق سخن رفته است. قسمت هفتم شامل فهرست اسناد، منابع، تصاویر و اسامی است.
جلد پنجم از نامواره دکتر محمود افشار مقاله ها و گفتارهایی است در زمینه های مربوط به تاریخ ایران، قلمرو زبان فارسی، تحقیقات ادبی، مباحث شعر فارسی، مسائل فنی زبان فارسی، عقاید سیاسی دوره قاجار، اسناد تاریخی، وضع فرهنگی و اجتماعی یزد و یادداشتها و اسنادی است که با زندگانی دکتر محمود افشار متناسب است. مقاله ها به ترتیب تاریخ دریافت آنها به چاپ رسیده است.
محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.
اولین ملتی که در زمان صفویه موفق شد امتیازاتی از نظر بازرگانی در ایران به دست آورد، پرتغالیها و آخرین ملتی که از این امتیازات برخوردار گردید، فرانسویها بودند که در بدو ورود با قدرت انگلیسیها و هلندیها در ایران و بهویژه در خلیج فارس روبرو گردیدند. در این نوشتار با توجه به اسناد به سفارت محمدرضا بیک سفیر شاه سلطان حسین و روابط ایران و فرانسه اشاره شده است.