کتابخانه مجازی ادبیات

خسرو (کسری) انوشیروان یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان ایران در عصر ساسانی است که دست به اصلاحات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زد و به عادل «دادگر» در متون مشهور گردید. نام او در متون دورة اسلامی بیش از هر پادشاه دیگر ساسانی به دلیل پندها و اندرزها و یا فرامین و دستورهای شاهانه باقی مانده است. همچنین دستورنامه‌هایی از وی گردآوری شده که به صورت پرسش و پاسخ از او در خصوص مسائل مختلف است. این دستورنامه‌ها از منابع مختلف دورة ساسانی و به زبان پهلوی گردآوری شده‌اند و در عصر اسلامی به عربی و سپس در عصر شاه‌عباس دوم صفوی از عربی، به فارسی برگردانده شده‌اند. در جواب‌های پادشاه می‌توان درایت، سیاستمداری، و عدالت وی را دریافت. این کتاب شامل 173 دستورنامه از وی در قالب پرسش و پاسخ است. از میان مطالب این دستورنامه‌ها می‌توان آداب و رسوم آن زمان و شیوة سیاست و حکومت توام با عدالت انوشیروان را دریافت.

کنایه واژه‌ای عربی است که در زبان فارسی نیز به کار می‌رود. هر گاه کلمه یا کلام طوری بیان شود که افزون بر معنی لفظی و حقیقی، معنای پوشیده‌ای نیز داشته باشد و مقصود همان معنای دوم مجازی باشد، از صنعت کنایه استفاده شده است. این کتاب از دو بخش عمده تشکیل می‌شود: گفتارهای تحلیلی درباره کنایه و فرهنگ کنایات. بخش اول شمال دیباچه‌ای بر علم بلاغت، پیش‌گفتاری انتقادی ـ تحلیلی درباره پیشینه کنایه، تعریف و شرح کنایه، گفتاری پیرامون کنایه و استعاره تمثیلی، بحثی درباره بلاغت و کاربرد کنایه در ادبیات فارسی با عنوان «چرا کنایه»، تقسیم‌بندی‌های کهن کنایه، کنایه در قلمرو زمان، ژرفاشناسی کنایه و .... است. بخش دوم فرهنگ الفبایی نمونه‌های متعددی از کنایات فارسی است که در حوزه شعر و نثر فارسی وارد شده‌اند.

نظامي از جمله شعراي مشهور در تركيب‌سازي است. از ميان واژگاني كه در خمسه براي آفريدن تصاوير بكر مورد توجه قرار گرفته نام آلات و اصطلاحات مربوط به موسيقي است. نظامي ضمن آشنايي كامل با ابزار و اصطلاحات موسيقي، آنها را در سه زمينه بزم، رزم و مسايل عرفاني و زاهدانه ـ متناسب با محتواي هر يك از مثنوي‌هاي خمسه ـ به‌خوبي به كار گرفته است. در مخزن‌الاسرار اين ابزار در خدمت زهد و عرفان قرار گرفته‌اند، حال آنكه محتواي بزمي خسرو و شيرين ايجاب مي‌كند تركيبات در خدمت بزمها و عاشقانه‌ها باشد. همچنين از آنجا كه ليلي و مجنون داستان عشقي نافرجام است اين ابزار براي بيان لحظات درد آلود و اندوهبار دو عاشق به كار رفته‌اند، از سوي ديگر چون هفت پيكر دنيايي هوس آلود را مصور مي‌كند، بنابراين ابزار موسيقي، هوس و شور و تمايلات نفساني را به اوج مي‌رسانند. در شرفنامه نيز كه داستان كشورگشايي‌هاي اسكندر است، موسيقي رزمي كاربرد بيشتر و بهتري دارد. نظامي در اقبالنامه دوباره مجال پيدا مي‌كند مانند مخزن‌الاسرار به اخلاق بگرايد و موسيقي را به خدمت مضامين حكمي درآورد بنابراين نظامي با مهارتي كه از خود به خرج داده با اين ابزار متناسب با موضوع تصاويري بكر آفريده است.