بخش اول این کتاب اختصاص به بحث درباره پهلوانی دارد که در آن از مباحثی چون کشتی گرفتن، مشت زنی، معرفت در قاموس پهلوانی، هدفهای نظامی ورزش، پهلوانی و دلاوری و .... سخن گفته شده است. عیاری مبحثی است که در بخش دوم کتاب بدان پرداخته شده است. در این بخش درباره آیین پهلوانی در کسوت عیاری، سرهنگ عیاران، عیاری در داستانهای قدیم ایران، عیاری و شوالیهگری و ... مباحثی مطرح شده است. شاطری از دیگر مباحث مطرحشده در این کتاب است. تعریف زورخانه و تحلیل ورزش باستانی در بخش پایانی کتاب بررسی شده است.
شاهنشاهی ایران مجموعهای از شاهنشاهیهای ایرانی یا ایرانی زبان است که بر فلات ایران، سرزمین مادری ایرانیان و آسیای غربی، آسیای جنوبی و مرکزی و منطقه قفقاز فرمانروایی میکردهاند. با شکست آشوریان از مادها و شکلگیری شاهنشاهی ماد، پایههای نخستین شاهنشاهی آریاییتباران در ایران بنا نهاده شد. شاهنشاهی ایران در گستردهترین حالت خود مربوط به شاهنشاهی هخامنشی و در زمان داریوش و خشایارشا است که به صورت پادشاهی متحد از منطقهای در استان فارس در ایران امروز برخاست. پس از سالها فرمانروایی تیموریان و تشکیل حکومتهای کوچک و بزرگ که عمده آنها فرهنگ ایرانی را بازمینمایاند، صفویان فرمانروایی گستردهای را شکل داد که میتوان از آن به عنوان یکی از دودمانهای شاهنشاهی ایران نام برد و پس از دورههای گوناگون حکومتهای ملوک الطوایفی و پس از سالها توانستند دوباره ایران متحد را بنا نهند....
ایران در روند چندین هزار سال تاریخ خویش ، به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه اش – پل ارتباطی میان اقوام شرق و غرب – نقش مهمی را در روابط اجتماعی ملل ایفا نموده است . همین امر باعث شده است تا در جای جای این سرزمین پهناور، اقوام مختلف همواره در تردد باشند و بعضا در موقعیت مناسب در منطقه ای از این سرزمین برای خود حکومتی ایجاد نمایند. برخورد این حکومت ها با یکدیگر و تاثیر و تاثر پذیری از همدیگر در روابط اجتماعی ، گاه باعث جذب و مستهلک شدن قومی در قومیتی دیگر و گاه در نشیب و فرازهای تاریخی باعث اضمحلال کامل آنان شده است . اما همین فرایندهای اجتماعی نیز باعث دوام و بقای چندین هزار ساله سرزمین ایران گردیده است . به طوری که دانشمندان ، این سرزمین را یکی از هفت منطقه ی تمدن ساز بشری به حساب می آورند. نگارنده سعی نموده است در جلد اول کتاب تحت عنوان تاریخ اجتماعی از آغاز تا انقلاب مشروطیت ایران ، با بهره گیری از منابع مختلف ، اعم از دست اول یا غیره ، در چهارچوب عمل انسان ها و روابطی که آنان با طبیعت و بین خود به منظور ارضای نیازهای زندگی ایجاد کرده اند را روشن سازد و در این راستا، انگیزه های انسانی و نتایج اعمال آنان که همواره مستلزم توجه به وابستگی متقابل روابط اجتماعی است و قوانینی که به دگرگونی های تاریخی نظم می بخشد و از خلال این روابط مشخص و روشن می شوند را مورد بحث قرار دهد.
تاریخ کشور ما که از آغاز تا قرون اخیر همواره شاهد جنگ و حوادث خونینی بوده که تمامی به دلیل اعتلا و عظمت ایران عزیز روی داده، خود بهترین گواه آمادگی جاودانی مردم این سرزمین برای سربازی و جانبازی در راه حفظ تاج و تخت شاهنشاهی ایران و استقلال ملی میباشد. در این کتاب تنها به شرح داستان نبردهای مردانی که سمبل قهرمانی و پهلوانی در ادوار مختلف تاریخ کشور ما بودهاند، بسنده شده است. این داستانها که بعضی هم به صورت سلسله حوادثی از زندگی سراسر پیکار و مبارزه پهلوانان تاریخ ایران آمده، در حقیقت جزئی از کل و نمونههایی از دلاوریها و جانفشانیهای پهلوانان و قهرمانان است که به تحقیق میتوان نظایر آنان را در هر زمان به فراوانی در تاریخ پرعظمت ایران ملاحظه کرد. در این کتاب که حاوی هفت داستان است، در هر داستان به شرح سرگذشت قهرمانانی پرداخته شده که هر کدام با وجود برخورداری کامل از نیروی پهلوانی و قدرت جنگاوری، از لحاظ خرد و هوش و بزرگمنشی و جوانمردی سرآمد روزگار خود بودهاند.
مطالب و داستانهای این کتاب برداشته و بهرهبرداری شده از کتاب معروف رموز حمزه «حسب الامری نواب مستطاب اشراف امجد ارفع والاشاهزاده پرویز میرزا که در کارخانه جناب آقا میرزا علی اکبر باسمه شده، فی سنه 1275». این کتاب ترکیبی است از تعداد زیادی داستانهای کوتاه که در مجموع یک داستان بزرگ از آنها به وجود میآید؛ داستانی از وصف دلاوری ها و پهلوانیها و جنگآوریها و زیرکیها و اعمال شگفت و خارقالعاده عیارات جوانمرد و انساندوست ایران؛ ولی با مایه افسانهای که تاریخ نمودهای آن به طور مفصل در کتاب «نقش پهلوانی و نهضت عیاری در تاریخ اجتماعی و حیات سیاسی ملت ایران» تألیف نگارنده این کتاب آمده است.