کتابخانه مجازی ادبیات

آنچه موجب شگفتی در اشعار حافظ است، اعجاز سخن او از نظر فصاحت و بلاغت است و این شناخت زمانی حاصل می‌شود که به آرایه‌های ادبی و معانی واژگانی که به کار گرفته است، آشنا شویم؛ به‌ویژه آنکه خواجه هر واژه را به معانی مختلف و با تناسب‌های گوناگون به کار گرفته است. از این‌رو واژه‌های ایهامی و غیرایهامی و اصطلاحات عرفانی دیوان حافظ در این کتاب گردآوری شده است.

ايهام يکي از شگردهاي زباني است که در آن گوينده از واژه يا عبارت و جمله‌اي در کلام استفاده مي‌کند که به جهت پيوندي که با ديگر اجزا و سازه‌هاي کلام دارد، چند معنا را به ذهن متبادر مي‌کند. در اين مقاله از اين ترفند و شگرد شيرين هنري و انواع و اقسام آن بويژه انواع آن در محدوده عبارت و جمله در شعر حافظ سخن رفته است. هم چنين ايهام از نوع تصوير به عنوان مبحثي نو در اين تحقيق بر مبناي شعر حافظ ارايه شده است. حافظ با توجه به دانش ژرفي که به زبان فارسي داشته است از اين شيوه استفاده بجا، مناسب و اعجاب انگيز کرده است و اگر سبک او را سبک ايهام مي‌خوانند از اين روست. در شعر او غزلي نمي‌توان يافت که داراي ايهام نباشد. حافظ در اين شگرد هنري نوآوريهايي دارد که سعي شده است در اين مقاله ارايه گردد.

چندی بیش چاپ جدیدی از غزل‌های حافظ، به تصحیح ادیب برومند و با شمایلی آراسته و خوش چاپ بر انبوده چاپ‌های دیوان خواجه شیراز افزوده شد. آنگونه که از مقدمه کتاب برمی‌آید، مصحح در فراهم آوردن آن به سه مأخذ نظر داشته است: چاپ قزوینی ـ غنی با رمز «ق»، چاپ خانلری با رمز «خ» و دستنوشته‌ای از قرن نهم به خط پیرحسین کاتب با رمز «پ». مصحح به شیوه تصحیح ذوقی از میان این سه مأخذ، آنچه را به نظرش درست‌تر و حافظانه‌تر می‌نموده است، انتخاب و به گزین کرده است و هر جا ضبط هر سه نسخه را ناروا و غیر حافظانه تشخیص داده، از دیگر نسخه‌های خطی و چاپی یاری گرفته است (بیشتر چاپ‌ها انجوی، پژمان و فرزاد، و نسخه‌ای خطی از قرن چهاردهم مورخ 1304) و به اینگونه و به ادعای خود چاپی از دیوان حافظ فراهم آورده است.

این کتاب دربردارنده هفت مقاله در حوزه حافظ‌شناسی و حافظ‌پژوهی است که برخی از آنها به بهانه نفد و بررسی چند اثر حافظ‌پژوهانه و همه آنها به قصد آشکارگری و ابهام‌زدایی برخی از ابعاد ذهنی و بیشتر زبانی خواجه شعر فارسی سامان یافته‌اند. فهرست مقالات به ترتیب عبارتند از: آن تلخوش، با حافظ‌نامه، حاشیه بر شرح هروی، داوری ادبی، شرحی بر بیتی از حافظ، گلگشتی در آینه جام و گامی در تصحیح غزل‌های حافظ.