هرچه زمان تولید اثر تا تاریخ کتابت مجدد آن بیشتر باشد احتمال تغییر و تحریف بیشتری در آن میرود و هر چه زمان تولید اثر تا زمان حاضر بیشتر باشد، نسخ موجود از اثر احتمالاً جدیدالاستنساخترند، و همین امر باعث میشود که تحریف و تغییر بیشتری در آنها وارد شود. برای تصحیح اینگونه متون مصححان میتوانند از منابع جنبی با احتیاط و دقت لازم بهرهگیری نمایند. فرهنگ جهانگیری از جمله فرهنگهای قدیمی است که به دلیل داشتن شواهد شعری و دقت بالای نویسنده فرهنگ و قدمت آن ـ که احتمالاً سبب دسترسی نویسنده به نسخ قدیمیتر متون شده است ـ جزو منابع جنبی بسیار مهم در تصحیح برخی متون نظم است هر چند که تاکنون کمتر مورد توجه محققان و مصححان قرار گرفته است. این مقاله بر آن است تا با تکیه بر فرهنگ جهانگیری به عنوان یک منبع جنبی صورت صحیح ابیاتی از دیوان اثیرالدین اخسیکتی را مشخص کند.
معرب واژهای است که از زبان دیگری به زبان عربی راه یافته باشد؛ خواه به همان صورت به کار رفته باشد و خواه در آن دگرگونی پدید آمده باشد. در این کتاب واژههایی که در «فرهنگ جهانگیری» و «برهان قاطع» معرب شمرده شده است، گردآوری گردیده و ترتیب الفبایی یافته است. «فرهنگ جهانگیری» واژهنامهای است که جمالالدین حسین انجوی شیرازی به نام جهانگیر پسر اکبرشاه گورکانی در هندوستان به سال 1017 هجری به پایان رسانیده است. «برهان قاطع» نیز واژهنامهای است فارسی به فارسی که محمدحسین خلف تبریزی متخلص به برهان در هندوستان به سال 1062 هجری فراهم آورده است.
به عقیده بسیاری از محققان، شعر کمتر شاعری به اندازه نظامی دچار تحریف و تصحیف شده است و علت عمده آن نیز توجه بیش از حد عموم مردم به خمسه اوست. در این تحقیق بیتی از اقبالنامه نظامی را براساس برخی منابع تاریخی تصحیح کردهایم. همچنین به تحلیل و بررسی یک تصحیف مهم در فرهنگهای فارسی پرداختهایم.