نگارنده در این کتاب به تاریخ اجتماعی ایران از ورود آریاییها به فلات ایران تا حملهی اسکندر مقدونی و پایان یافتن امپراتوری هخامنشی میپردازد. مطالب کتاب با مهاجرت آریاییها به سرزمین ایران و اشاره به تاریخ مناطقی چون بلخ، سغد، نیسایه، خوارزم، و نیز مباحثی در خصوص نژاد آریایی، چینی، تورانی و... آغاز میشود. نویسنده در بخش دوم به سلسلههای اساطیری پیشدادیان و کیانیان و مقایسهی برخی شخصیتهای این دو سلسله با ریگ ودا، کتاب مقدس هندیان، میپردازد. بخش سوم به بررسی اقوام سامی نژاد آشور و بابل در بینالنهرین و دولت عیلام در جنوب غربی ایران (خوزستان) و همچنین برخی جنبههای تمدنی این اقوام باستانی اختصاص دارد. در بخش چهارم اقوام ایرانی غرب فلات ایران همچون کاسیها، ماناها، مادها و پارسها به اجمال معرفی میشوند. نبردها و لشکرکشیهای این اقوام علیه یکدیگر از جمله مطالب این بخش است. در بخش بعدی به ظهور و قدرتگیری کورش هخامنشی اشاره میگردد. وی تمام این اقوام و حکومتها را یکپارچه کرد و نخستین شاهنشاهی بزرگ آن روزگار را به وجود آورد. پس از تاریخ سیاسی، درخصوص اوضاع اداری، اقتصادی و قضایی بابل و بایگانیهای کورش در شوش بحث میشود. همین مباحث در دورهی جانشینان کورش تا پایان امپراتوری هخامنشی، موضوع دیگر بخشهای کتاب را تشکیل میدهد. در سه بخش پایانی کتاب به دین در ایران پیش از زرتشت، دین و آیین زرتشتی و قوانین و عادات در ایران باستان پرداخته میشود. از جمله اظهارنظرهای جالب نویسنده میتوان به یکی دانستن ساروکین آشوری با اژیدهاک، همزمان دانستن کورش و زرتشت، یکسان دانستن کیخسرو کیانی با کورش هخامنشی و کیگشتاسپ کیانی با ویشتاسپ، پدر داریوش هخامنشی، اشاره کرد.
ر این کتاب که از سوی "اداره کل میراث فرهنگی استان تهران "انتشار یافته تلاش شده جغرافیای تاریخی و محوطههای باستانی و بناهای تاریخی فرهنگی شهرستان "شمیران "(یکی از فرمانداریهای نه گانه تهران)، شامل "لواسان " و "رودبار قصران "به تفصیل و همراه با عکس معرفی گردد .ابتدای کتاب شامل اطلاعاتی است درباره موقعیت و اهمیت جغرافیایی شمیران، تقسیمات کشوری و فرمانداری شمیران، جغرافیای تاریخی و وجه تسمیه رودبار قصران داخل، کوهها و رودها و راههای رودبار قصران، اقوام ساکن در طبرستان قبل از مهاجرت آریاییها، تاریخ رودبار قصران از دوره آشوریها و مادها و هخامنشیان تا دوره قاجار (به ویژه دوره علویان آل بویه، غزنویان، اسماعیلیان، مرعشیان، چلاویان، جلالیان، تیموریان و آل کیا) .سپس آثار باستانی و تاریخی فرهنگی "دشت لار"، "لواسان بزرگ "و "رودبار قصران"، به ترتیب و تفکیک شهرها و روستاهای آنها معرفی شدهاند که عموما شامل محوطههای باستانی، قلعهها، امامزادهها، کاروانسراها، قبرستانها، رباطها، تپههای باستانی، مساجد و حسینیهها، حمامها، کاخها، مناظر طبیعی، باغها و سایر بناهای باستانی تاریخی است . در پایان کتاب فهرست منابع و فهرست محوطهها و بناهای تاریخی فرهنگی شمیران (لواسان و رودبار قصران)، همچنین نقشه موقعیت جغرافیایی آثار یاد شده (نقشه باستان شناسی) آمده است
جلد پنجم از نامواره دکتر محمود افشار مقاله ها و گفتارهایی است در زمینه های مربوط به تاریخ ایران، قلمرو زبان فارسی، تحقیقات ادبی، مباحث شعر فارسی، مسائل فنی زبان فارسی، عقاید سیاسی دوره قاجار، اسناد تاریخی، وضع فرهنگی و اجتماعی یزد و یادداشتها و اسنادی است که با زندگانی دکتر محمود افشار متناسب است. مقاله ها به ترتیب تاریخ دریافت آنها به چاپ رسیده است.
هدف نویسنده از جمع آوری مجموعه مقالات این است که معتقد است: ترجمههای فارسی آقای ابراهیم پورداود- استاد اوستاشناسی در دانشگاه تهران- از جزوات اوستا، ترجمه واقعی اوستا نیست و از ترجمههای اروپایی کتاب اختلاف فراوان دارد و این اختلافات به حدی است که نه تنها در عقاید و افکار زرتشت و قسمت عمده از مسائل اجتماعی ایران باستان را دیگرگون ساخته، بلکه بر اثر آن اکثر محققان کشور و دانشجویان ادبیات دانشگاه تهران گرفتار اشتباه شده اند. بعد از انتشار کامل کتاب نگارنده در مورد ترجمه های دست خورده اوستا، بعضی دوستان ایشان از جمله آقای سعید نفیسی در مجله راهنمای کتاب از ایشان جانبداری کردند و مقالاتی انتشار دادند و چون این مقالات به صورت پراکنده درج شده بود، نگارنده مفید و مقتضی دیدند که این مقالات را در یک مجموعه گردآوری کنند. این کتاب مجموعه مقالاتی است در مورد زرتشت و پاسخ این مقالات نوشته موسی جوان که در سال 1343 به چاپ رسیده است
کتاب «تفسیر اوستا و ترجمه گاتاها» اثر خاورشناسی فرانسوی است که در این اثر، اطلاعاتی راجع به مسائل اجتماعی و فکری ایران باستان به ویژه آیین زردشت در زمان اشکانیان و ساسانیان، همچنین تحقیقاتی در باب اوستا به دست میدهد. این کتاب به عنوان دیباچهای بر آن کتاب در ترجمه اصلی منتشر شده و همچنین جداگانه به منظور معرفی آن کتاب انتشار یافته است.