کتابخانه مجازی ادبیات

برای معارف ریاضی در ایران باستان، و نیز تمدن ایران در دورانهای بعدی دو سرچشمه اصلی می توان قائل شد. یکی از این دو منبع، تمدنهای کهنی بوده است که از چندین هزار سال پیش از میلاد در شوش و سومر وجود داشته و در علوم ریاضی، هندسه و نجوم بسی غنی بوده اند. چنانچه از منظری جامع به تمدن ایران باستان بنگریم این منبع در واقع سر چشمه ای بومی است و بنابراین ریشه ای در بطن تمدن ایرانی محسوب تواند شد. منبع دیگر که در بسیاری تواریخ به نام سنتهای ریاضی هندی نامیده شده نیز در واقع به گونه ای مرتبط با فرهنگ ایران و دارای وجوه اشتراک قوی با ریشه های تمدن در ایران. زمین است. این پیوستگی را اقوام آریایی که به ایران آمدند و شاخه ای از آنها در حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد به هند رفتند تأمین نمودند. سنتهای برهمنی درهند در واقع همان سنتهای آریایی است زیرا که برهمنان طبقه اول از سیستم طبقاتی هند و آریایی محسوب می شده اند. معارف کهن در ریاضیات از این دو سر چشمه جریان یافت و پهنه فرهنگ ریاضی در ایران باستان را مشروب کرد و نهالهایی از آن را به ثمر نشاند. در سرزمین شوش، از حدود چهار هزار سال پیش از میلاد، تمدنهایی بر پا بوده و میان آن فرهنگها با فرهنگ….

کتاب حاضر نخستین جلد از مجموعه‌ای است که به بررسی تاریخ علم و فناوری در ایران می‌پردازد. تاریخ علم در ایران نسبت به بسیاری از وجوه فرهنگی تمدن ایرانی هنوز به گونه‌ای شایسته، بررسی و تنظیم نشده و آثار مستندی در این زمینه تدوین نشده است. بنابراین بازشناسی و شناساندن این عنصر مهم از فرهنگ، موجب می‌شود که پیوند آن با دیگر وجوه فرهنگ ایران و نیز نقش آن در عرصه تمدن جهان آشکار شود. در نگارش این مجموعه از اندیشه‌ها، نوشته‌ها، گفتارها و همکاری‌های بسیار استفاده شده است.

ین کتاب تاریخ تفصیلی علم نیست؛ کوشش کتاب بر این است که اندیشه های علمی را در متن تاریخ و فلسفه در نظر بگیرد و بر شکاف میان علم و علوم انسانی پلی بزند. این شکاف از هر جهت تازه است، زیرا پیامد تخصص اجتناب ناپذیر در جهانی است که بیش از پیش فنی تر می شود. فن ورزان معمولا زمینۀ فلسفی منسجمی ندارند و در عوض کسانی که از فرهنگ عمومی بهره مندند، به علمی که آگاهی بسیار اندکی از آن دارند ارج نمی نهند. نتیجه در خور تأسف است. کارکنان علمی که مهارت فنی را برای خود مهارت دنبال می کنند، ممکن است قدرت تشخیص مسائل انسانی را از دست بدهند. کسانی که می خواهند علم را تنها نیرویی بدانند که در پس تولید انبوه، بهزیستی، بمب های اتمی و سفرهای فضایی نهفته است، از فهم سهم اساسی علم در اندیشۀ بشر ناتوان می مانند. این کتاب مقدماتی است. فرض بر این بوده که دانش علمی خواننده محدود است، اما روی هم رفته نمی توان این کتاب را نوشتۀ آسانی دانست، همچنان که از طرح اندیشه های دشوار پرهیز نشده است. مطالبی که برای این کتاب دست چین شده، یا به سبب اهمیت تأثیرشان بر اندیشه بوده، یا برای آنکه نبوغ عصری یا کسی را نشان دهد. لاجرم گزینش تا اندازه ای به نظر شخصی بستگی دارد و بدون شک بیشتر خوانندگان دربارۀ برخی از بحث ها نکاتی بسیار کم و در باب بعضی از موضوع های دیگر مطالب بسیار زیادی خواهند یافت. البته نبودن توازن ظاهری در چند مورد حساب شده است؛ مثلا از علوم کاربستی مانند پزشکی و مهندسی فقط به اختصار یاد شده است، که در کتابی که مضمونش بیشتر رابطۀ علم و اندیشه است تا رابطۀ علم و عمل، این اختصار طبیعی است.