نویسنده در این کتاب تاریخ ایران و مطالب مربوط به آن را در سه دوره این ترتیب شرح داده است: دوره اول از آغاز تاریخ ایران تا دوره استیلای عرب؛ دوره دوم از استیلای عرب تا استقرار رژیم مشروطیت؛ دوره سوم از مشروطیت تا زمان نگارش کتاب.
جلد پنجم از نامواره دکتر محمود افشار مقاله ها و گفتارهایی است در زمینه های مربوط به تاریخ ایران، قلمرو زبان فارسی، تحقیقات ادبی، مباحث شعر فارسی، مسائل فنی زبان فارسی، عقاید سیاسی دوره قاجار، اسناد تاریخی، وضع فرهنگی و اجتماعی یزد و یادداشتها و اسنادی است که با زندگانی دکتر محمود افشار متناسب است. مقاله ها به ترتیب تاریخ دریافت آنها به چاپ رسیده است.
محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.
دوره قاجاریه از شگفتانگیزترین ادوار تاریخ ایران است. دورهای که قدرتهای بزرگ از اقصی نقاط دنیا به علل گوناگون چشن به آن دوخته بودند. در این نوشتار به حوادثی که در ناحیه شرق ایران یعنی سرزمین هرات و افغانستان در این دوره رخ داده، به طور اختصار پرداخته شده است.