کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب حاضر مجموعه اشعاری است با نام روح روان یا مطلوب پیر و جوان قسمتی از دیوان رضا نوری است که مشتمل بر قطعات علمی و ادبی و متضمن نصایح و اندرزهای مفید با ترجمه لغات مشکله و تعلیقات و حواشی که در سال 1332 و توسط شرکت سهامی طبع کتاب منتشر شده است.

دیوان بینش در سه جلد چاپ شده است. جلد اول اشعاری که از سال 1277 تا 1299 سروده شده؛ جلد دوم آنچه از 25 شهریور 1320 به بعد تراوش یافته و خواهد یافت. اشعاری که تا سال 1277 سروده شده و کودکانه بوده و هزلها و هجوهای زننده و آنچه با مقتضای وقت ناسازگار تصور شود به چاپ نمی رسد. چاپ جلد دوم به مناسبت اینکه راجع به دوره اختناق ادبی و سیاسی بوده و بیشتر مورد توجه جامعه است بر قسمتهای دیگر مقدم خواهد بود.

نویسنده در این کتاب کوشیده با استناد به ابیات و مصاریع خواجه شیراز، نشان دهد که لسان الغیب نه صوفی و عارف و درویش، بلکه فیلسوفی خردمند و تیزهوش است. این طرز نگاه به بزرگ‌ترین غزل‌سرای جهان که به یاری دانش فلسفی ژرف و اطلاعات دقیق تاریخی و ادبی تعلیل و تحلیل گردیده، تازه‌ترین تلقی از شخصیت و جهان‌نگری شاعری است که تاکنون صدها مقاله و رساله و کتاب درباره او و آثارش نوشته‌اند. کوشش نویسنده متکی بر نظریه‌هایی است که تا حدی نظام فکر و فلسفه حافظ را می‌نمایاند.

در این بررسی به موضوعی می‌پردازم که به گمان من شیرازه هر دو داستان مذکور را تشکیل می‌دهد و حالتی رازآلوده به هر دو اثر داده است. «خودکشی مقدر» نامی است که بر این موضوع نهاده‌ام و قصدم این است که نشان دهم چگونه امری که با نظریه‌های روان‌شناختی چندان مطابقت ندارد، با تمهیدات و آرایه‌های ادبی در قالب دو داستان واقع‌گرایانه تنیده می‌شود و خواننده ایرانی از روی طبع خاص خود به همدلی با آن می‌رسد. سایر خصوصیات این دو رمان را به سبب اهمیت بررسی این موضوع، به این مقاله اختصاص نمی‌دهم. تا آنجا که انسان و رفتار اجتماعی و خصوصی‌اش را می‌شناسیم، «خودکشی»، مرگ خود خواسته است، حتی اگر طبق برنامه‌ریزی قبلی فاعل این عمل مرگبار، کس دیگری باشد.