کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب حاضر سی مقاله درباره بیدل است که به کوشش محمد سرور پاک فر گردآوری در سال 1365 در کابل گردآوری شده است. عناوین بعضی از مقالات آ ن عبارتند از: شاعر و فیلسوف شرق/ ترجمه محمدیعقوب خان؛ سبک هند و مکتب بیدل/ پوهاند عبدالحی حبیبی؛ بیدل از افغانستان است/ طاهر بدخشی؛ بیدل شناسی در اتحاد شوروی/ اسدالله حبیب؛ بیدل و رابطه ادبی افغانستان و هند/ غلام حسن مجددی؛ و ..

میرزا عبدالقادر بیدل چغتایی بی هیچ تردیدی یکی از برجسته‌ترین شاعران جهان در همه زمانه‌ها، از ارکان اساسی شعر فارسی دری و یکی از عرفای کم‌نظیر در تاریخ فرهنگ دیرینه‌سال ایران است. شعر بیدل، شعر چندبعدی است و در زمینه ویژگی‌های شعر و سبک و حتی اگر بتوان گفت مکتب، وی و پندارها و عقاید جزمی‌اش مثال‌زدنی است. در این کتاب صد غزل از غزلیات و اشعار بیدل گزیده شده است. گردآورنده معتقد است این غزلیات برجسته‌ها و نمونه‌های خوب شعر و طرز بیان ویژه شعری و ذهنیت و داشته‌های فکری بیدل است.

بیدل دهلوی (1054 ـ 1133 ه.ق.) یکی از بلندآوازه‌ترین شاعران پارسی‌گوی سرزمین هندوستان و بزرگ‌ترین شاعر شاخه هندی سبک مشهور به هندی است؛ اما اشعار او در ایران به قدر کافی نقد و بررسی نشده است. وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذاری آن است. بنابراین در مسیر ارزیابی و نقد شعر، یکی از گام‌های اصلی، بررسی کیفیت وزن آن است. اغلب بیدل‌خوانان و بیدل‌شناسان، غزل‌های او را ارزشمندترین محصولات طبعش می‌دانند. از سوی دیگر قالب غزل با توجه به پیشینه و ماهیت غنایی‌اش پیوند عمیق‌تری با موسیقی دارد و نقش وزن در آن برجسته‌تر از دیگر قالب‌هاست. به همین دلایل در پژوهش حاضر، وزن غزل‌های این شاعر معرفی و با اوزان رایج غزل فارسی و غزل قرن یازدهم مقایسه شده است و خصوصیات وزنی غزلیات او آشکار گردیده که خلاصه آن چنین است: بیدل 2858 غزل را در 32 وزن سروده است که از آن میان، شش وزن پرکاربردتر که 81% کل غزل‌ها را شامل می‌شود، همان شش وزن پرکاربرد کل غزل فارسی و غزل قرن یازدهم است. بدین ترتیب بیدل که اشعارش به متفاوت و نامعمول بودن زبانزد است، از نظر وزن بیش از چهارپنجم غزل‌هایش، تا حد زیادی مطابق معیار و «معمولی» است، اما در اوزان نسبتا کم‌کاربردتر، تشخص‌ها و نوآوری‌هایی در کار این شاعر وجود دارد: بیدل در پنج وزن از اوزان بسیار نادر شعر فارسی، از 1 تا 56 غزل، و به یک وزن دیگر نیز که بنا بر شواهد موجود، در شعر کلاسیک فارسی هیچ نمونه شناخته شده‌ای ندارد، چهار غزل سروده است.