ساختگرايان اصولاً درپي توصيف اثر هستند. آنان در مقابل گروهي از منتقدين كه به رد يا تأييد آثار ادبي گرايش دارند، در زمينه داستان به توصيف روايت اثر ميپردازند. از ميان ساختگرايان، تزوتان تودوروف، يكي از بزرگترين منتقدان و روايتشناسان بهشمار ميآيد. در اين مقاله، داستان اول مثنوي معنوي (عاشقشدن پادشاه بر كنيزك رنجور و تدبير كردن در صحت او)، براساس نظريه تودوروف، در مورد نمود كلامي روايت در كتاب بوطيقاي ساختارگرا تحليل شده است. تودوروف روايتها را داراي سه نمود معرفي كرده است: نمود معنايي، نمود كلامي و نمود نحوي. در اين مقاله به بررسي نمود كلامي داستان پرداخته شده است. براي اين كار ابتدا الگويي عملي از كتاب بوطيقاي ساختارگرا براساس الگوهاي تودوروف براي تحليل نمود كلامي استخراج شده است. پيرنگ اين داستان هم براساس نظريه كريستف بالايي تشريح شده و سپس در چهار سطح به بررسي اثر پرداخته شده است؛ سطح اول: وجه، سطح دوم: زمان، سطح سوم: ديد، سطح چهارم: لحن.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد ششم، اختصاص به شرح دفتر پنجم دارد و دربردارنده مطالبى همچون پاک كردن آب همه پليدىها را؛ عطاى حق متوقف بر قابليت نيست؛ قصه اياز؛ قصه حيله روباه براى كشيدن الاغ بهسوى شير و... است.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد پنجم، اختصاص به شرح دفتر چهارم مثنوى دارد و شامل مطالبى همچون منظور از سميع و بصير بودن خدا؛ قصه بناى مسجدالاقصى؛ قصه ابراهيم ادهم و... مىباشد.
تکنیکهای داستاننویسی جدید در غرب، در ادبیات داستانی امروز ایران نیز تأثیر چشمگیری داشته است. نمودهای تکنیکهای مدرن را میتوان در داستانهای کوتاه منتشر شده در چند سال اخیر یافت. یکی از این نمودها تکنیک فراداستان است. فراداستان، تکنیکی است که در آن راوی در میانه داستان، به فرایند داستاننویسی و نوشتن و به داستانبودنِ داستان اشاره میکند. راوی با این تکنیک، بین داستان و مخاطب فاصله ایجاد میکند. در این مقاله، چند داستان کوتاه منتشر شده در دهههای 70 و 80 هجری خورشیدی، از نویسندگان مختلف بررسی شده است. نویسندگان این داستانها، برای آفریدن فراداستان، از تمهیدها و شگردهای مختلفی بهره بردهاند که در این پژوهش به معرفی و بررسی آنها پرداخته و معلوم شده است که چگونه این تمهیدها به خلق فراداستان منجر شدهاند و در نهایت، خاصیت فراداستان چه تأثیری بر فرم و محتوا و تأثیرگذاری داستانها داشته است.