کتابخانه مجازی ادبیات

انقلاب مشروطیت ایران از لحاظ دارابودن شعرای عصر خود، بی‌تردید در ردیف نخستین انقلاب‌های جهان قرار دارد. منظور از شعرای عصر مشروطیت به طور کلی تمامی گویندگانی هستند که در دوره‌های مختلف انقلاب، اشعاری با محتوای سیاسی و اجتماعی سروده‌اند یا به گونه‌ای اشعارشان از فضای عصر آزادی و مشروطه‌خواهی و ارزش‌ها و آرمان‌های آن دوره تأثیر پذیرفته است. اشعار گویندگان عصر مشروطه به لحاظ محتوا به دو بخش تفکیک می‌شود: اشعاری با مضامین سیاسی و اشعاری با مضامین اجتماعی. در این کتاب این دو موضوع بررسی شده است.

در یک نگاه کلی می‌توان گفت تمامی شاعران مطرح دوران مشروطیت به انگیزه نوجویی و نفس زدن در هوای تازه و رهایی از بن‌بست تقلید و تکرار که شعر دوران قاجار بدان مبتلا بود، به ترجمه شعر و ادب غربی که در نشریه‌های این دوران به فراوانی آمده، عنایت داشته‌اند و از انجا که خود با زبان فرانسوی یا انگلیسی آشنا بوده‌اند، احتمالا از متن اصلی بهره برده‌اند. در دیوان ایرج میرزا، یک قصیده، چهار قطعه و نه مثنوی وجود دارد که سرچشمه الهام و مضمون آنها منابع ادب شرقی و غربی است. این کتاب بررسی درباره این تأثیرپذیری در شعر ایرج میرزا است.

اين مقاله، با تحقيق و تفحص در مثنوي معنوي، ديوان شمس، خمسه نظامي، ديوان خاقاني، بوستان سعدي و تمامي آثار منظوم عطار فراهم آمده است؛ بدين ترتيب که ابتدا، ابياتي را که به نحوي با طب ارتباط داشته استخراج کرده، سپس با مراجعه به کتب معتبر طب قديم، اطلاعات مربوط به هر بيت را جمع آوري نموده‌ايم. ذکر اين نکته لازم است که در برخي ابيات، خواص طبي يک ماده و يا گياهي دارويي مورد نظر شاعر بوده است و در برخي ديگر، صحبت از نوعي بيماري، عوامل و علايم آن و يا شيوه درمان آن مرض به ميان آمده است و در بعضي موارد نيز با مسايل متفرقه طب روبه رو هستيم. گفتني‌ها در اين نوشتار، تحت چهار عنوان کلي: «طب و درک مفاهيم شعر»، «طب و تصوير آفريني»، «طب و تمثيل» و «طب و مضامين شعر» به بيان در آمده است.

اين نوشتار، به بررسي و تحليل «درگذشت» شخصيت‌هاي تاريخ بيهقي و بحث درباره مسائل پيرامون آن اختصاص دارد. همان گونه که نقش آفرينان اين تاريخ از لحاظ شخصيتي با يک ديگر متفاوتند، مرگ و درگذشت آنان نيز از جهات مختلف چون حساسيت، کيفيت و پيامدهايي که بدنبال دارد، از يک ديگر متمايز است. در بخش نخست: «مرگ‌هاي ويژه و حساس»، «مرگ‌هاي معمولي»، «مرگ‌هاي حماسي» و «مرگ‌هاي سياسي مذهبي» مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در بخش دوم از «شيوه‌هاي مرگ» اشخاص در تاريخ بيهقي سخن مي‌رود. «قتل»، «مرگ طبيعي»، «مرگ مفاجات» و «مرگ نامعلوم»، عناوين قسمت‌هاي مختلف اين بخش است. بخش سوم دربرگيرنده دو مرحله است: «شخصيت‌ها پيش از مرگ» و «شخصيت‌ها پس از مرگ». بخش چهارم به ذکر و شرح ملزومات مرگ هم چون «وصيت»، «تدفين» و «تعزيت» و بخش پنجم به موضوع «مرثيه» اختصاص يافته است.