کتابخانه مجازی ادبیات

در همه حال می بایست این نکته در نظر گرفته شود. که آیا خرافات به واسطه ظهور علوم، رو به تضعیف می روند و یا اینکه هر عصر، خُرافه جدیدی را با خود می آورد؟ تجربه بشر، نشان داده است که به واسطه پیشرفت زمان، خرافات نیز لباس کهن از تن به درمی آورند و با لباس و نام دیگر، ظهور پیدا می کنند. باورها، همواره جزء لاینفک' فرهنگ عاه اند و قلمرو فرهنگ عامه، بسیار گسترده است. ذهنیات هر فرد، از: باورها، پندارها، اندیشه ها، سخنان و ادبیات عامه انباشته است. هر عصر و نسلی، خرافات خاص' خودش را می پرورد ؛ اما در کل می توان اذعان داشت که به هر اندازه که «علم گرایی» و «استدلال» و «تعقل» و «لزوم تجربه» در جامعه ای بیشتر حاکم باشد، دامنه خرافات در آن جامعه محدودتر و شیوع و پذیرش آن نیز کم تر است. در چنین جوامعی، خرافات را بیشتر با کارکردِ طنز، سرگرمی، ادبیات داستانی و گزارش تاریخ، می توان یافت. به عنوان نمونه، «هفت سین» در سفره نوروز، روزگاری جنبه آیینی (نشانی از هفت فرشته و هفت عنصر حیات و...) و مبنای علمی - دینی داشت. پس از اسلام آوردنِ ایرانیان و رونق علوم در این سرزمین، اندک اندک، جنبه آیینی خود را از دست داد و به خُرافه نزدیک شد. در روزگار معاصر، همین باور عامیانه، کارکرد فرهنگی - نمادین (آگاهی بخش، سرگرمی، جشنوارگی، پیوند با هویت تاریخی) یافته است.

فرهنگ جبهه که اصطلاحات و تعبیرات یکی از دفترهای کوچک آن در عرصه فرهنگ گفتاری است عبارت است از آن بخش از دستاوردهای غیر رسمی و غیرآموزشی جبهه های نور در سالهای جنگ حق علیه باطل آنچه حاصل خودجوشی و خودکوشی رزمندگان در محیط طبیعی جبهه ها بوده، مجموعه ای است از افکار، اعتقادات، باورها، پسندها، دلبستگی ها، روابط و عرف و عاداتی که در جبهه تجلی پیدا کرده و برای قبول و تن دادن و پذیرفتن آن هیچ قانون و دستور صریح و اجبار و اکراهی در میان نبوده است. این فرهنگ در سه عرصه گفتار (زبان)، نوشتار(قلم) و رفتار(قدم) به عنوان معارف عامه و فرهنگ عمومی جبهه ها نشان دهنده قسمت اعظم رفتار و محتویات ذهنی، روحیه و افق فکری و ذوق و سلیقه رزمندگان در طول سالیان دفاع مقدس است....

یکی از بزرگان دوره تیموری معین الدّین محمّد زمجی اسفزاری هروی، منشی، شاعر، خوشنویس و مورّخ مشهور است، که از او آثاری برجسته به جا مانده است. از تألیفات این نویسنده دوره تیموری تنها کتاب روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات به چاپ رسیده و سایر آثار او در غبار زمان به دست فراموشی سپرده شده است. از آثار شایان توجه او «ترسّل» است. این اثر مشتمل برمقدمه، چهار منشأ و یک خاتمه است و از جمله آثاری است که از همان زمان تألیف و در عصر خود مولّف به شهرت و قبول عام رسیده، در ابتدای اثر نویسنده باختصار به بیان مبانی و موازین نظری ترسل و کتابت می‌پردازد و در ادامه نامه‌هایی را که در طول دوران دبیری‌اش از جانب سلطان حسین بایقرا به رشته تحریر در آورده، می‌آورد. انواع گوناگونی از نامه‌های رسمی و غیررسمی در اثر آمده که می‌توان به گونه‌های زیر اشاره نمود: امثله، مناشیر، فرمان‌ها، نشان‌ها، سلطانیات، اخوانیات، عرضه داشت‌ها، اجوبه و.... اسفزاری کوشیده که اثر وی هم جامع مکتوبات عصر تیموری باشد و هم اینکه نمونه و الگویی برای کاتبان به دست دهد و شاید به همین علّت باشد که «ترسّل» از قبول عام برخوردار شده است. سبک اثر فنّی و مصنوع است و ساختارهای مکاتیب «ترسّل» شباهت بسیاری به ساختارهای رایج در میان سایر مترسّلان دوره تیموری و پیش از او دارد، جز آنکه برخی نمونه مکتوبات مانند کتابه، وقفنامه، مقدمه‌نویسی، قبر نوشته، تسلیت‌نامه، اسئله و... در این اثر به چشم می‌آید که باعث شده این اثر صرفاً در برگیرنده مکاتیب حکومتی چون نشان‌ها، منشورها و سلطانیات نباشد؛ چیزی که در میان آثار معاصران اسفزاری چندان مسبوق به سابقه نیست. نگارندگان مقاله حاضر برآنند تا ضمن معرفی محتوایی اثر اسفزاری، به بیان نظرات او در باب کتابت و دبیری و بررسی ویژگی‌های ساختاری اثر بپردازند.

با وجود تعدد آثار و منظومه‌هاي حماسي ـ پهلواني در ادب فارسي، نکته قابل توجه اين است که عناصر معدودي شکل‌دهنده اين آثار مي‌باشند. البته اين موضوع نکته تازه‌اي نيست و ساختارگراياني چون استروس، فريزر، پراپ و ديگران نشان داده‌اند که در آثار مختلف، عناصر معدود و مشترکي وجود دارد. در اين مقاله، نبرد خويشاوندي در سه منظومه «رستم و سهراب»، «برزونامه» و «جهانگيرنامه» با رويکرد ساختاري مورد بررسي قرار گرفت و عناصر ثابت و مشترک آنها تعيين گرديد که عبارتند از: رفتن اتفاقي پهلوان به ديار بيگانه، ملاقات اتفاقي با دختري در سرزمين بيگانه، ازدواج برون مرزي، رفتن پهلوان و ترک همسر، دادن نشاني به همسر، تولد نوزاد خارق‌العاده، روانه‌شدن فرزند به سرزمين پدر، همراهي دشمن، نيرنگ، شکست طلايه سپاه پدر توسط فرزند، فراخوانده‌شدن پدر توسط پادشاه جهت مقابله با فرزند، نام پرسي، نبردهاي سه‌گانه، معرفي فرزند به پدر.