کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب حاضر پژوهشی در چارچوب ادبیات تطبیقی است و به ارزیابی میزان تاثیر فرهنگ‌ اسلامی بر ادبیات روسیه می پردازد. مکارم الغمری پژوهشگر مصری در این کتاب از تاثیر پذیری‌ ادبیات روسیه از فرهنگ و ادبیات ملل شرقی مانند ایران و هند سخن به میان می‌آورد. مطالب این کتاب در هفت فصل دسته بندی شده است و فصل نخست آن به ادبیات تطبیقی و میزان تاثیر و تاثر آن اختصاص یافته است. فصل دوم به واسطه‌های انتقال ادبیات روسیه و شرق چون شرق شناسان، ترجمه‌ها، مطبوعات و نظایر آن که به نوعی در این انتقال نقش داشته‌ اند اشاره می نماید. رمانتیسم روسیه و شرق، رمانتیسم، رمانتیسم روسی و تاثیرات غرب بر رمانتیسم روسی مطالب فصل سوم را تشکیل می دهند. در فصل چهارم از تاثیر فرهنگ عربی و اسلامی در آثار پوشکین و در فصل پنجم از نشانه‌های اسلامی در آثار لرمانتوف سخن گفته می شود. تاثیر شرق به ویژه فرهنگ اسلامی در تولستوی و آثار او موضوع فصل ششم این کتاب است. در فصل هفتم به نشانه‌های تاثیرات اسلامی و عربی در آثار بونین اشاره می شود. این کتاب با ترجمه موسی بیدج در سال 1378 و توسط سازمان تبلیغات اسلامی روانه بازار گردید.

دو اسم در شعر روسی وجود دارند که همچون مفاهیم «شروع» و «پیشرفت»، «کشته» و «هنگام درو» یکی پس از دیگری به ذهن متبادر می‌شوند: پوشکین و لرمانتوف. ولی هر زمان که نیاکان ما این دو اسم را در کنار یکدیگر قرار می‌دادند و با هم مقایسه می‌کردند آنها را به خورشید و ماه تشبیه می‌کردند. این تشبیهات قدیمی بصیرت راستینی را در خود نهفته دارد: نور ماه همچنان که نور انعکاسی خورشید است، نور انتقالی آن نیز هست، هیچ کسی نمی‌تواند لرمانتوف را بدون پوشکین ببیند، آن، وارث و جانشین این است. ولی این نکته نیز باید در نظر گرفته شود که آثار لرمانتوف فی حد نفسه ارزشمند و اصیل و تقلید ناپذیرند، آنها نشان دهنده جهشی جدید در پیشرفت هنری روسیه به شمار می‌روند.

روسيه در قرن بيستم آبستن حوادث، تشنجات و درگيري‌هاي داخلي و خارجي بسياري بود و نويسندگان در اين قرن نيز به پيروي از پيشينياني چون لف تالستوي كه خالق آثاري چند درباره جنگ بودند، به ادبيات جنگ روي آوردند و آثار ارزنده‌اي از خود بر جاي گذاشتند. از ميان اين نويسندگان مي‌توان به ميخاييل شولخف مؤلف رمان دن آرام و داستان سرنوشت انسان اشاره كرد. پرداختن به «سرنوشت انسان» از موضوعات اصلي ادبيات در همه دوران تاريخ بوده است. شولخف نيز با انتخاب اين مضمون براي عنوان اثر خود، به تحليل آن مي‌پردازد. نويسنده در اين داستان، به توصيف سرنوشت قهرمانان و كشور پرداخته است، وي نشان مي‌دهد كه آندره ساكالوف قهرمان اصلي اثر، سمبل مقاومت، از خودگذشتگي و انسانيت است و با تحمل تلخي‌هاي بسيار تا پايان، به كمك نيروي عشق و محبت، انسان باقي ماند، در حالي كه شرايط روسيه به گونه‌اي بود كه او مي‌توانست به يك حيوان بدل شود.

انتخاب پير، براي پيمودن طريق معرفت و دست‌يابي به اسرار الهي، از مسايل اساسي در عرفان و صوفيه به حساب مي‌آيد. از نظر اهل صوفيه سير و سلوک در مسير پرفراز و نشيب بدون بهره‌گيري از وجود پيري که خود به مرحله کمال در طريقت رسيده، امکان‌پذير نيست. در مقاله سعي شده است به بررسي موضوع پير از ديد عارفان، حافظ شيرازي و گوميليوف شاعر روس که متاثر از تصوف شرقي است و همچنين به دلايل تاثيرپذيري گوميليوف از حافظ شيرازي در پذيرش پير پرداخته شود. شمس‌الدين محمد حافظ شيرازي وجود پير را براي حل معضلات اسرار آفرينش و تهذيب نفس و همچنين رسيدن به معرفت حق تعالي ضروري مي‌داند، گرچه پير خاصي را در اشعار خود معرفي نمي‌کند. گوميليوف براي خلق نمايشنامه منظوم «فرزند خدا» از موتيوهاي شرقي کمک گرفته است و تحت تاثير تعاليم تصوف اسلامي و نيز انديشه‌هاي حافظ، به موضوع پير و اهميت آن براي رسيدن به کمال پرداخته است. با بررسي نمايشنامه «فرزند خدا»، به اين مطلب پي مي‌بريم که گوميليوف درباره پير نقطه نظرات مشابهي با اهل تصوف و حافظ دارد. پير گوميليوف صاحب «حکمت» و عالم به «اسرار هفت آسمان و عناصر اربعه» از جانب خداوند، براي هدايت سالکان است.