شیخ محمد علی بن ابیطالب بن عبدالله معروف به حزین لاهیجی از شعرای فارسی نامدار در سبک هندی است که از بیم نادرشاه افشار، حدود دو دهه پایانی عمر خویش را در هندوستان سپری کرد. تاریخ زندگی و شرح مسافرت های او از ایران تا عربستان و هند مصادف با اواخر عصر صفوی تا دوره افشاریه است و یکی از پرحادثه ترین دوران تاریخ ایران به شمار می آید. کتاب حاضر که به همت بیژن ترقی تدوین شده است، مشتمل بر تاریخ و سفرنامه حزین و دیوان اشعار وی می باشد. علاوه بر اهمیت تاریخی و نثر فصیح تاریخچه حزین، شاعر در این کتاب شرح احوال کاملی از خویش ارائه کرده است که کمتر مورد مشابهی در ادبیات فارسی دارد. نکته قابل توجه در تدوین اشعار دیوان پیش رو حذف ابیات سست و پیچیده به انتخاب مصحح حذف می باشد. متنوی های موجود در این دیوان اشعار عبارتند از: صفیر دل، چمن و انجمن، خرابات، دیباچه مطمح الانظار، فرهنگ نامه، تذکره العاشقین. قصائد، غزلیات، رباعیات و مقطعات دیگر بخش های تشکیل دهنده دیوان حاضر هستند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
کتاب مأموریت ادبی از خوانسار تا شیراز در اصل سفرنامه ای در زمینه دومین کنگره دبیران زبان و ادبیات فارسی کشور است که به مدت یک هفته در مرداد ماه سال 1347 و در شهر شیراز منعقد گردید. این سفرنامه که به قلم دکتر محمد حسین تسبیحی به نگارش درآمده، نخستین بار به مدت یک سال در روزنامه فردا و به صورت گفتارهایی مسلسل به چاپ رسید و در حقیقت این کتاب چاپ دوم مأموریت ادبی است. تسبیحی در سال 1347 از ریاست وقت ادارا آموزش و پرورش خوانسار جناب آقای حاج فضل الله ملکی مأموریت پیدا کرد که در این کنگره شرکت بنماید. ایشان که پس از یک سفر به تهران و گلپایگان موافقت ضمنی خود را اعلام نموده بود، سرانجام عازم این شهر گردید. ایشان در طی مسیر در شهرهایی چون شهرضا توقف نموده و توصیفات ادبی خوبی از این شهر ارائه کرده است. سپس به هر نقطه یا شهری نیز که می رسیده به توصیف آنجا پرداخته تا به شیراز رسید. وی نه تنها توصیف جامعی از چگونگی برگزاری کنگره و حتی سخنرانی های آن پرداخته، بلکه توصیفات زیبا و ادبی واری نیز از آثار مهم تاریخی و مذهبی این شهر چون آرامگاه حافظ و سعدی، شاهچراغ (ع)، تخت جمشید و ... ارائه کرده است. بدین سبب تهیه این کتاب و خواندن آن برای حتی شده پاره ای ساعت خالی از لطف نیست.
پیدایش هر سبک و امتیاز هر شاعر و نویسنده از نوع بهکاربردن مترادفات و ترکیبات او پیدا میشود. فصاحت و بلاغت و انسجام کلمات و بیشتر صنایع عروضی در شعر و صنعت مسجع و مقفا در نثر نیز زاییده اطلاع و تسلط به مترادفات زبان است و به طور کلی هر کلمه یا واژه زمانی که با لغت مترادف و موزون و متناسب خود به کار رود، بر لطف سخن و دلنشینی کلام بیش از پیش میافزاید. نویسنده در این فرهنگ مترادفات، اصطلاحات، تشبیهات، کنایات و استعارات زبان فارسی را گردآوری کرده است. از ویژگیهای این فرهنگ، آوردن شاهد مثال برای هر واژه است. نویسنده این فرهنگ، محمد پادشاه متخلص به «شاد» نویسنده فرهنگ بزرگ و جامع «آنندراج» است.