کتابخانه مجازی ادبیات

سید محمود نشاط در مورد موضوع کتاب می گوید: ادات تشبیه در زبان فارسی که اصل آن مربوط به علم بیان و بدیع و شرح آن مرتبط با دستور زبان فارسی است انتخاب نمود و اگرچه ناگریز به ذکر برخی از اشارات و اصطلاحات بیانی گردیده است اما مقصود حقیر جمع آوری و بحث در اقسام ادات تشبیه از لحاظ دستور زبان فارسی است. نکاتی که همچنان در این مقدمه یادآور می گردد: یکی اینکه سعی نمود بامکرر کردن مثال بر طول ملال نیفزاید و در هر مورد به ذکر یک تا پنج شاهد قناعت ورزید و در صورت لزوم امثله و شواهد دیگر را با تعیین صفحه و سطر کتاب ماخذ به حاشیه موکول ساخت. اشعار را غالبا از منوچهری دامغانی چاپ دبیرسیاقی که فی الواقع استاد تشبیه نیز می باشد و تشبیهات وی در نهایت متانت و استواری است برگزید تا مراجعه به شواهد و نظائر موضوع سهل باشد و نیز مثال نثر را به مناسبت وضوح و به منظور اختصار حذف نمود. ادات تشبیه و قیود و پسوندها و غیره را برای سهولت کار مراجعان به طریق الفبائی منظم ساخت و توضیحات و مطالب را با شماره های مستقل مجزا نمود و صفحات و سطور مراجع و ماخذ را ذیل مطالب بیان داشت. از توضیح واضحات و تکرارهای زائد چشم بپوشید و با عبارتی سهل و ساده نگاشت تا درخور استفاده همگان باشد.

فصل اول کتاب که دهها صفحه را فراگرفته است، وظیفه بحث در "سبک" و "سبک شناسی" را تقبل کرده است. در معرفی این مباحث به نظر رسید که بهتر است بسیاری از کلمات مثل "ادبیات" و "معنی" مجددا مورد رسیدگی تازه قرار گیرد و یکبار دیگر این کلمات از نظر "زبانشناسی" بررسی شود. بعدا سعی شد تا مراکزی که عهده دار مطالعه امکانات جدا کردن "صورت" از "معنی" است معرفی شود؛ تا روشن گردد که دشواریهای این امر چیست و چرا در قرن اخیر مساعی فراوان برای جدائی "صورت" از "معنی" بکار رفته است. در بخش دو باید به خاطر سپرد که "معنی" و مطالعه آن از دشواریهای کنونی دنیای ماست. از زمانی که قدرت فلسفه و استقلال سرزمینهای آن به انقراض گرائیده و به مرزهای آن تجاوزاتی شده، فلسفه از یک واحد مستقل به اجزاء پاره پاره درآمده و هر جزء آن به علمی وابسته و مرتبط شده است. ناچار "معنی" و "دلالت" هم توان حفظ تمامیت نیافته و علوم دیگر سرپرستی و اداره آن را عهده دار شده است. از این جاست که هر چه درون "دلالت" و " معنی" را بیشتر بشکافند، مشکلات آن ظاهرتر و فزون تر می شود تابجائی که اکنون این دشواری به صورت یکی از پیچیده ترین معماهای عصر ما درآمده و علم امروز در مقابل آن درمانده گشته است. در فصل سوم کتاب به صنعت شاعری دیگر او که تکرار یک صامت در آغاز دو یا چند کلمه یک بیت است توجه گردیده است. در این فصل کوشش شده تا ارتباط میان صامتهای تکرار شده در اول کلمات یک بیت با "معانی" مورد نظر شاعر نشان داده شود. در این فصل اشاره شده که امرسون بارها و با نظم خاص صامت آغازی کلمات یک بیت را با مقاصد مختلف مربوط کرده است ولی کمتر کسی متوجه این ارتباط شده است. در فصل چهارم مطالعه کلمات مرکب شعر او مورد توجه است. برای اینکه باز "سبک" امرسون در ساخت و بافت کلمات روشن شود. هزاران کلمه مرکب شعر او بررسی گردیده و نحوه و "سبک" پیوستن کلمات مرکب او مثل شیوه اتصال دو اسم، اسم و صفت ، اسم و قید، صفت و اسم، فعل و اسم نظائر این ترکیب ها طبقه بندی شده است. بعدا "سبک" او در اتصال کلمات با شیوه شاعران دیگر در ترکیب و ساخت کلمات مرکب مقایسه گردیده است. کوشش شده تا توجه خواننده باصالت "سبک" او در اصل کلمات معطوف شود. زیاده بر یکصد و ده مورد دیده شد که آنها را باید اثرات خلاقیت او در سکه زنی کلمات مرکب در واژگان انگلیسی دانست. در فصل پایانی به کاربرد کلمات و خصوصیات دستوری امرسون از باب اسم و صفت و قید و طرز پیوستگی و ارتباط آنها به یکدیگر توجه شده تا از این راه بتوان وجه دیگر از "سبک" او را دسته بندی کرد.

رویایی پس از صدور مانیفست شعر حجم و ارائه دفتر لبریخته‌ها که محصول دهه پنجاه تا شصت او است، کانون ذهن خود را متوجه مرگ ساخت تا «تولدی دیگر» باید، تولدی که فقط منجر به موجودیت زبان نمی‌گردد، بلکه منجر به شکست ساحتی می‌گردد که فقط یک بخش آن که همان حجم زبان و استعلای ذهن باشد، ادامه منطقی روند شعری او شود و بخش دیگر که انضام سوژه‌اش است، متن را به دو شقه مبدل می‌سازد تا وجوه طول و عمق و عرض، آبستن ثنویتی گردد که شالوده دفتر هفتاد سنگ قبر است. رویایی که سیکل‌های متفاوت و مختلفی را از نظر ساختار و موضوع تجربه کرده است، پس از پرداختن به راه (مبدأ، مقصد) «در جاده‌های تهی»، و (عشق و دلتنگی) در «از دوستت دارم» و «دلتنگی‌ها» و (لجه و ساحل) در «شعرهای دریایی» که همه نمایان‌گر ذهنیت دکارتی وثنویت گرایش است، دست به یک دگردیسی می‌زند و زبان را سوژه خود می‌سازد.

ترکيب‌بند دوازده‌بندي محتشم کاشاني در رثاي امام حسين (ع) از جمله معدود اشعاري است که مرتبه و شاني والا يافته و سراينده خويش را بر مسند شهرت نشانده است. در اين مقاله عوامل توفيق محتشم در سرودن دوازده بند و قبول عام آن، از جنبه‌هاي صوري و محتوايي مورد بررسي قرار گرفته است. جنبه صوري شامل: انتخاب قالب مناسب، انتخاب وزن مناسب، انتخاب رديف فعلي و تناسب خانه‌ها و سطرها. جنبه محتوايي شامل: گزارش واقعه کربلا، انسجام مطالب، لحن حماسي، هاله‌اي از تقدس گرداگرد دوازده بند و الگوي مناسب و همچنين براي اولين بار تاثير ترکيب بند جمال الدين عبدالرزاق اصفهاني (وفات 588 هـ.ق) بر دوازده بند محتشم کاشاني، مطرح گرديده است.