کتابخانه مجازی ادبیات

یکی از بارزترین ویژگی‌های سبک آذربایجانی ـ که خاقانی از نامدارترین شعرای این است ـ انعکاس معلومات و معارف گویندگان در آثار آنهاست. نمایندگان این سبک عموماً افرادی آگاه و مطلع از علوم و هنرهای متداول در روزگار خویش بوده‌اند و به نظر می‌رسد خاقانی از این نظر سرآمد شاعران دیگر باشد. عشق و اشتیاقش به درج تمامی دانسته‌هایش در شعر خویش، دیوان او را به صورت دایره‌المعارفی از علوم و فنون گوناگون درآورده است. کمتر قطعه شعری از دیوان حجیم خاقانی می‌توان یافت که از نام بیماری‌ها و گیاهان دارویی و شیوه‌های درمانی آنها اعم از خرافی و یا علمی خالی باشد، چنان که اطلاعات خاقانی از مسایل پزشکی و درمانی روزگار خود بسیار بالاتر و وسیع‌تر از سایر شاعران بوده است. هدف از نگارش این مقاله آن است تا به این واقعیت پی‌ببریم که گذشتگان ما تا چه اندازه به طبیعت و درونمایه آن که شامل درختان و گل‌ها و گیاهان می‌شود توجه کرده‌اند، و از آن بهره گرفته‌اند و به این نتیجه برسیم که خاقانی نیز هم‌چون دیگر شعرای معاصر خود به علوم و فنون زمان خود وقوف کامل داشته و به راستی لقب حکیم برازنده اوست. این مقاله برآن است تا شمه‌ای از اطلاعات خاقانی را در مورد گیاهان دارویی برشمارد.

پزشکى کهن ایران در دوران نوین، کاربرد عملى خود را در بسترى پنهان حفظ کرد و از دیدگاه مرجع بودن و درسنامه دانشکده‏هاى پزشکى و دانشجویان این رشته به قرار گرفتن در زمره تاریخ علم اسلام و ایران تنزّل یافت. محمّدحسین عقیلى خراسانى در پایان سده دوازدهم هجرى، با تلاشى فراوان و اراده‏اى سترگ به پى‏افکندن کاخى بلند از عصاره دانش پزشکى کهن و آن هم به زبان فارسى، همّت گماشت که براى کسانى که مى‏خواهند کارنامه دانش پزشکى و بیمارى‏هاى سر تا پا و دانش مفردات پزشکى و دانش ترکیبات دارویى چهار اثر خلاصه‏الحکمه و جوامع المعالجات فى الطب و مخزن الادویه و قرابادین کبیر را نگاشت. این مقاله به بررسى زندگى این دانشمند و نیز پژوهشى در مخزن‏الادویه براى آگاهى پژوهشگران به ویژه محقّقان تاریخ علم و رشته داروسازى پرداخته است.

نگارنده سعی کرده است که گلچینی از نامهای دیروز و امروز فراهم آورد، اگر به اصل نسبیت حسن زیبایی میان افراد و نیز دورانهای مختلف توجه شود، کاملا عادی خواهد بود که نامی در صد سال پیش با استقبال اجتماعی روبرو شده و امروز متروک است؛ بنابراین کتاب حاضر صرفا برای انتخاب نام مورد علاقه اشخاص نیست و فقط برای آن منظور تدوین نشده، بلکه در واقع نمایش بیش از 5000 اسم قدیم و جدید است که به مناسبت سوابق پیشین و یا استقبالهای کنونی در نظر گرفته شده است. این نامها به ترتیب الفبایی ترتیب یافته و نحوه تلفظ برابر هر عنوان با حروف آوایی مشخص گشته است. برای اطلاع بیشتر مراجعان ماهیت ریشه ای مراسم از نظر فارسی، عربی، ترکی و غیره در داخل پرانتز منظور گردیده که می بایست به جدول اختصارات و علائم در آغاز کتاب مراجعه شود....

در این سلسله کتابها با عنوان " فرهنگ کتابهای فارسی" قصد بر این است که تا حد امکان نوشته های نظم و نثر فارسی از ابتدا تاکنون معرفی گردد. برای این کار،اغلب آثار گذشته، از قرن چهارم هجری که اولین آثار فارسی در آن روزگار تالیف شده، تا سال 1300 هجری شمسی در یک مجلد و در دو بخش به ترتیب الفبایی گرد آمده است. امید است که مجلدات دیگر به علت کثرت کتابهای معاصر و تنوع محتویات آنها، به گونه ای موضوعی فراهم آید؛ مثلا مجموعه کتابهای داستانی و نمایشنامه در یک جلد جداگانه و منظومه های شعری در جلدی دیگر، و به همین ترتیب سایر کتابها معرفی گردد. کتابها انتقال دهنده فرهنگ و معارف به نسلهای بعد و شناسنامه هستی یک ملت و تمدن هستند و شناختشان برای نسل امروزی بسی الزامی است...