کتابخانه مجازی ادبیات

با تعمّق در آثار ادبی می‌توان تأثیر دین را در اندیشه و اعتقاد مردم ریشه‌یابی کرد و آن را آینه‌ای از باورهای جامعه دانست که آنها را در رسیدن به اهداف عالی، پیروزی بر ظلم و یافتن راه حقیقت راهبری می‌کند. هنگامی که شعر فارسی رونق گرفت، شاعران از طریق قرآن و دیگر کتاب‌های دینی با داستان‌های پیامبران آشنا شده بودند. در این زمان، فرهنگ اسلامی و داستان پیامبران نیز رفته رفته در اذهان بسیاری از مردم رسوخ کرده و بخشی از ذهنیات آنان را تشکیل می‌داد. اشاره‌های بسیاری در اشعار پارسی؛ بخصوص در قصیده‌ها مشاهده می‌گرددکه به طور مستقیم یا غیرمستقیم ما را متوجه اساطیر مختلف ملّی و داستان‌های دینی می‌کنند. شاعران با دستمایه قرار دادن اساطیر و داستان‌های مختلف در پی غنی کردن کلام خود بوده‌اند که همین امر باعث زنده نگه‌داشتن تاریخ، آداب و رسوم، دین، آیین‌ها و... شده است. در بررسی قصاید دیده شدکه در برخی قرن‌ها نفوذ این داستان‌ها بیشتر شده که به طور مفصّل به سیر تحوّل داستان‌ها و علل آن می‌پردازیم. در این مقاله که با هدف بررسی داستان‌های پیامبران در قصاید شاعران انجام گرفته، برخی از اساطیر ایرانی و سیر تحول آنها، داستان‌های پیامبران و علل نفوذ و آمیخته‌شدن آنها با اساطیر ایرانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جلد دوم جلسات سخنرانی درباره شاهنامه و فردوسی مدتی بعد از اولین جلسه برگزار و 24 مقاله و سخنرانی ارائه شد. دکتر خانلری ریاست این جلسات سه روزه را برعهده داشت و خود بیاناتی را ایراد فرمود. در بیانات او آمده است با وجود گذشت هزار سال از سرودن شاهنامه و معیار بودن این اثر در شناخت ایران باستان، هنوز کار علمی و تحقیقی دقیقی از این اثر ماندگار و جاودانه در ایران تهیه نشده است و بهترین نسخه ها و تصحیح ها را مستشرقین آلمانی و روسی انجام داده و حتی لغت نامه ای نیز درباره کلمات شاهنامه ترتیب داده اند. برای شناخت ارزش کار فردوسی، باید ابتدا شاهنامه را به روش علمی، تصحیح انتقادی کرد و سپس فرهنگ لغات آن را استخراج کرد. باید کمیته ای برای شاهنامه فردوسی تشکیل داد که به این مهم بپردازد و مراکز علمی کشور را از تحقیقات خود مطلع سازد تا وقت و فرصت پرداختن به کارهای باارزش دیگر در این زمینه فراهم گردد. در این مجموعه موضوعاتی چون ارزش ادبی شاهنامه،‌ اندرزنامه های پهلوی در شاهنامه، سنجش پیشدادیان و کیان با آویستا، تأثیر شاهنامه در تاریخ ایران و جهان، استفاده از شاهنامه در واژه سازی فارسی، احکام نجومی شاهنامه، جنبه های اساطیری و تطبیق آن با اساطیر غرب و ... مطرح شده است.

میرزا اسدالله خان غالب دهلوی (1212 ـ 1258 هـ) از برجسته‌ترین سخن سرایان خوش قریحه فارسی‌گوی و صاحب سبک قرن سیزدهم هجری شبه قاره هند است که در ترویج و توسعه زبان فارسی سهمی بسزا دارد. هر چند که اجداد غالب از ایبکیان ترک‌نژاد سمرقندند، خود غالب در لاهور و دهلی نشو و نما یافته و تحت‌تأثیر سخنوران نامی آن دیار از جمله بیدل، فیض، ناصر علی سرهندی، حزین لاهوری، گرامی کشمیری و .... به شیوه استادان سلف، به نظم سخن فارسی همت گماشته است. ذوق و قریحه سرشار و نبوغ فوق‌العاده غالب در نظم سخن و آشنایی وی به انواع علوم پیشینیان، او را در ردیف شاعران بزرگ پارسی‌گو قرار داده و بحق یکی از مصادیق سخن نظامی عروضی سمرقندی است که «شاعر باید که سلیم‌الفطره، عظیم‌الفکره، صحیح الطبع، جیدالرویه، دقیق‌النظر» باشد.

موضوع قضا و قدر و جباریت و قهاریت خداوند از جمله موضوعات پیچیده کلامی است که همواره در طول تاریخ مذاهب، اذهان بسیاری از متکلمان و عالمان دیدن را به خود مشغول داشته است و چه بسیار دستاویز جبری مذهبان، حکام جور و کاهلان قرار گرفته است. آنچه در بادی امر از قضا و قدر استنباط می‌شود این است که خداوند به قلم تقدیر، سرنوشت هرکس را در ازل مقدر و مشخص کرده است و آنچه بندگان به اختیار یا بدون اختیار انجام دهند یا دیگران نسبت به آنان انجام دهند، مطابق سرنوشت و حکم دستوری است که از قبل مشخص شده و باید همان واقع شود و بدون کم و کاست واقع خواهد شد. بنابراین آدمی سخره تقدیر است، جز آنچه باید واقع شود، واقع نمی‌شود و تلاش و جد و جهد و چاره‌اندیشی، حزم، احتیاط و حذر و دعا و وسایط دیگر نمی‌توانند مانع و دافع قضای محتوم شوند.