کتابخانه مجازی ادبیات

در بخش نخست کتاب، "ادبیات داستانی" در گستره تاریخ، اسطوره، افسانه، رمانس و رمان به اختصار شرح و تبیین می‌گردد، سپس مقوله ورود رمان و داستان کوتاه به ادبیات فارسی، با ترجمه‌ها سفرنامه‌های خیالی، مقالات شبه داستان و رمان‌های تاریخی بازگو می‌گردد .بخش بعدی کتاب مربوط به "پیشگامان انواع جدید داستانی" است که با معرفی کوتاه جمال‌زاده و مشفق کاظمی پی گرفته می‌شود . نویسنده در مبحث "نسل اول داستان نویسان" از هدایت، علوی و چوبک و از مختصات آثارشان یاد می‌کند و در بخش "گروه دوم از نسل اول داستان نویسان" و ویژگی‌های داستان نویسی حجازی، دشتی، نفیسی و جواد فاضل را به اختصار برمی‌شمارد .مباحث بعدی کتاب که شامل ارزیابی کوتاه آثار نویسندگان فارسی است به این موضوعات و شخصیت‌ها اختصاص می‌یابد : "نسل دوم داستان نویسان :دانشور، آل احمد و گلستان"، "ادامه داستان نویسان نسل دوم :به‌آذین و پرویزی"، "رمان تاریخیی مستعان، مسرور، مدرس، سردادور، میمندی نژاد، مطیعی، امیر عشیری، آرین نژاد و آشتیانی"، "نسل سوم داستان نویسان :صادقی، ساعدی، افغانی و مدرسی"، "نسل چهارم داستان نویسان :گلشیری، میرصادقی، فصیح، شهدادی، و ایرانی"، "ادبیات اقلیمی یا داستان نویسی روستا"، "ادامه نویسندگان ادبیات روستا :فقیری، بهرنگی و درویشیان"، "نثر علمی ادبی"، "نمایش‌نامه نویسی"، "نمایش‌نامه نویسی در دوره‌های بعد"، و "ترجمه از زبان‌های اروپایی" .

در این کتاب بعد از اشاره به گذشته نثر فارسی و اشاره‌ای به تحول نثر فارسی در قرن سیزدهم، مباحثی درباره علل پیدایی نثر معاصر و مشخصات آن ارائه شده است. بعد از این نویسنده به سراغ نمونه‌هایی از نثر معاصر رفته و پانزده نمونه از پانزده نویسنده معروف آورده است. در ابتدای این بخش و قبل از ذکر نمونه، مختصری درباره نویسندگان معاصر نثر فارسی آورده شده است.

عقلاي مجانين جماعتي از صوفيه‌اند که رفتار و گفتارشان به ظاهر مناسب با آداب و رسوم اجتماعي و احکام شرعي و حسن و قبح عقلي نبوده است؛ مانند ديوانگان از مردم گريزان بودند و عمدتا، در ويرانه‌ها و گورستان‌ها و کوه و صحرا، در انزوا، روزگار مي‌گذراندند. محيي‌الدين عربي علت بروز اين حالت را در اين جماعت ورود وارد غيبي و تجلي حق تعالي بر آنها دانسته است؛ اما به نظر مي‌رسد زمينه‌ها و عوامل ديگري نيز در پيدايش و شکل‌گيري اين شخصيت‌ها نقش بسزايي داشته‌اند. در اين نوشتار، کوشش مي‌شود تا زمينه‌ها و عوامل اجتماعي موثر در شکل‌گيري شخصيت عقلاي مجانين در عصر عطار مشخص شود و مهم‌ترين بعد شخصيت عقلاي مجانين در عصر عطار يعني معترض و منتقد اجتماعي‌بودن با بيان حکايت‌هاي به عنوان نمونه مورد بررسي قرار گيرد.

بیدل دهلوی (1054 ـ 1133 ه.ق.) یکی از بلندآوازه‌ترین شاعران پارسی‌گوی سرزمین هندوستان و بزرگ‌ترین شاعر شاخه هندی سبک مشهور به هندی است؛ اما اشعار او در ایران به قدر کافی نقد و بررسی نشده است. وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذاری آن است. بنابراین در مسیر ارزیابی و نقد شعر، یکی از گام‌های اصلی، بررسی کیفیت وزن آن است. اغلب بیدل‌خوانان و بیدل‌شناسان، غزل‌های او را ارزشمندترین محصولات طبعش می‌دانند. از سوی دیگر قالب غزل با توجه به پیشینه و ماهیت غنایی‌اش پیوند عمیق‌تری با موسیقی دارد و نقش وزن در آن برجسته‌تر از دیگر قالب‌هاست. به همین دلایل در پژوهش حاضر، وزن غزل‌های این شاعر معرفی و با اوزان رایج غزل فارسی و غزل قرن یازدهم مقایسه شده است و خصوصیات وزنی غزلیات او آشکار گردیده که خلاصه آن چنین است: بیدل 2858 غزل را در 32 وزن سروده است که از آن میان، شش وزن پرکاربردتر که 81% کل غزل‌ها را شامل می‌شود، همان شش وزن پرکاربرد کل غزل فارسی و غزل قرن یازدهم است. بدین ترتیب بیدل که اشعارش به متفاوت و نامعمول بودن زبانزد است، از نظر وزن بیش از چهارپنجم غزل‌هایش، تا حد زیادی مطابق معیار و «معمولی» است، اما در اوزان نسبتا کم‌کاربردتر، تشخص‌ها و نوآوری‌هایی در کار این شاعر وجود دارد: بیدل در پنج وزن از اوزان بسیار نادر شعر فارسی، از 1 تا 56 غزل، و به یک وزن دیگر نیز که بنا بر شواهد موجود، در شعر کلاسیک فارسی هیچ نمونه شناخته شده‌ای ندارد، چهار غزل سروده است.