عقلاي مجانين جماعتي از صوفيهاند که رفتار و گفتارشان به ظاهر مناسب با آداب و رسوم اجتماعي و احکام شرعي و حسن و قبح عقلي نبوده است؛ مانند ديوانگان از مردم گريزان بودند و عمدتا، در ويرانهها و گورستانها و کوه و صحرا، در انزوا، روزگار ميگذراندند. محييالدين عربي علت بروز اين حالت را در اين جماعت ورود وارد غيبي و تجلي حق تعالي بر آنها دانسته است؛ اما به نظر ميرسد زمينهها و عوامل ديگري نيز در پيدايش و شکلگيري اين شخصيتها نقش بسزايي داشتهاند. در اين نوشتار، کوشش ميشود تا زمينهها و عوامل اجتماعي موثر در شکلگيري شخصيت عقلاي مجانين در عصر عطار مشخص شود و مهمترين بعد شخصيت عقلاي مجانين در عصر عطار يعني معترض و منتقد اجتماعيبودن با بيان حکايتهاي به عنوان نمونه مورد بررسي قرار گيرد.
کتاب گنجینه عطار حاوی علم جفر و اعداد کتاب گنجینه عطار یکی از کتابهایی است که حاوی اطلاعاتی در زمینه علم اعداد و جفر می باشد. از بدو آفرینش کلک و قلم را همیاری قدیم باشد و از ان زمانیکه انگشت انسان با قلم اشنا گردیده، اندیشه وی ره بسوی تعالی وارتقاء گشوده است. و آن کسیکه با قلم سروکار دارد وبا این وسیله آفرینشگر لوحی زرین را به ودیعه میگذارد، هرکه باشد واز هر کجا باشد، ستود نیست. بدیهیست که استاد محمد علی عطار، خطاط معروف هراتی، یکی ازان کسانیست که کلکش شهکار میآفریند و فریاد گلوگیر قلم نایی را بر چهره سپید کاغذ، بگونه تابلوهای همیشه هنر، ماندگار گذاشته است، تا آنهاییکه گوش شنوا دارند،ازین نوع هنر مقدس و از داشتن عشق با این نوع قلم بشنوند،که استاد عطار چه صمیمانه وچه با جانفشانی تمام عمر گرانمایه خودرا در پای آن گذاشت وافتخاری همیشگی را گمایی نمود.
درمورد عطار نيشابوری تاريخ دوران و نوشته های او سهروردی و ابن سينا خلاصه منطق الطير عطار منطق الطير عطار داستان سفر گروهی از مرغان به راهنمايی هد هد به كوه قاف برای رسيدن به آستان سيمرغ است. هر مرغ به عنوان نماد دسته خاصی از انسان ها تصوير می شود. سختي های راه باعث می شود مرغان يكی يكی از ادامه راه منصرف شوند... خداشناسی در كتب مقدس قديم پيش از آميزش ملل هندی و آرامی به دو شكل متمايز ديده می شود الف- خدا در كتب آرامی به ويژه تورات، يك شخص است جدا از جهان كه جهان را از عدم به وجود آورده است. ب- خدا در كتب هندی، به ويژه ودا روح جهان و خود آنست كه در اصطلاح اسلامی پس از سهروردی توحيد اشراقی و تنزيهی ناميده می شود.
علي دشتي (1273-1360 ش) از جمله نويسندگاني است که از سال 1301 ش، با انتشار يادداشتهاي «ايام محبس» به جنبش «سادهنويسي» در نثر معاصر پيوسته است. از اين نويسنده، افزون بر اين اثر، آثاري ديگر نيز در زمينه ترجمه، روزنامهنگاري، داستان و نقد ادبي برجاي مانده است که همگي از اين ويژگي برخوردار است. ليکن، در نثرهاي دشتي، بويژه نخستين آثار وي، مقداري قابل توجه از واژگان عربي بچشم ميخورد که ظاهرا، نثرهاي او را از ويژگي سادهنويسي در سطح واژه گزيني دور کرده است. بسامد اين واژگان در نثر وي به اندازهاي است که هم واره مورد توجه و داوري منتقدان بوده است، بطوري که اين ويژگي را نقصي بزرگ در شيوهنگارش دشتي دانسته و حتي گاهي نثر او را، بويژه در مقالههايش، ضمن مقايسه با نثر معاصران او، در رديف نثرهاي منشيانه و يا ميراث دار نثرهاي منشيانه قرار دادهاند. در اين مقاله، ميزان تاثير واژگان عربي در سادگي نثر دشتي، بويژه در آثار انتقادي وي، مورد بررسي قرار گرفته است.
بیدل دهلوی (1054 ـ 1133 ه.ق.) یکی از بلندآوازهترین شاعران پارسیگوی سرزمین هندوستان و بزرگترین شاعر شاخه هندی سبک مشهور به هندی است؛ اما اشعار او در ایران به قدر کافی نقد و بررسی نشده است. وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهمترین عوامل تاثیرگذاری آن است. بنابراین در مسیر ارزیابی و نقد شعر، یکی از گامهای اصلی، بررسی کیفیت وزن آن است. اغلب بیدلخوانان و بیدلشناسان، غزلهای او را ارزشمندترین محصولات طبعش میدانند. از سوی دیگر قالب غزل با توجه به پیشینه و ماهیت غناییاش پیوند عمیقتری با موسیقی دارد و نقش وزن در آن برجستهتر از دیگر قالبهاست. به همین دلایل در پژوهش حاضر، وزن غزلهای این شاعر معرفی و با اوزان رایج غزل فارسی و غزل قرن یازدهم مقایسه شده است و خصوصیات وزنی غزلیات او آشکار گردیده که خلاصه آن چنین است: بیدل 2858 غزل را در 32 وزن سروده است که از آن میان، شش وزن پرکاربردتر که 81% کل غزلها را شامل میشود، همان شش وزن پرکاربرد کل غزل فارسی و غزل قرن یازدهم است. بدین ترتیب بیدل که اشعارش به متفاوت و نامعمول بودن زبانزد است، از نظر وزن بیش از چهارپنجم غزلهایش، تا حد زیادی مطابق معیار و «معمولی» است، اما در اوزان نسبتا کمکاربردتر، تشخصها و نوآوریهایی در کار این شاعر وجود دارد: بیدل در پنج وزن از اوزان بسیار نادر شعر فارسی، از 1 تا 56 غزل، و به یک وزن دیگر نیز که بنا بر شواهد موجود، در شعر کلاسیک فارسی هیچ نمونه شناخته شدهای ندارد، چهار غزل سروده است.