جريان سيال ذهن، به ارائه جنبههاي رواني اشخاص داستان ميپردازد و به کل حوزه آگاهي و واکنش عاطفي ـ رواني فرد گفته ميشود که از سطح پيش تکلمي آغاز ميشود و به بالاترين سطح که سطح کاملا مجزاي منطقي است، ميانجامد. در اين مقاله، داستانهاي به کي سلام کنم؟ از سيمين دانشور و «شوهر امريکايي» از جلال آل احمد که هر دو به شيوه جريان سيال ذهن نوشته شدهاند، مورد بررسي قرارگرفته است. در داستان به کي سلام کنم؟ نويسنده با ارائه آميزهاي از ديدگاه داناي کل و تکگويي دروني مستقيم، انديشهها و رنجها و واکنشهاي عاطفي ـ رواني زني تنها و ستمکشيده در برابر رخدادهاي زندگيش را روايت ميکند و در داستان «شوهر امريکايي»، نويسنده به شيوه تکگويي نمايشي، به روايت انديشهها و خاطرات زني غربزده ميپردازد که پس از ازدواجي ناموفق با يک مرد امريکايي، ماجراي زندگيش را براي مخاطبي که در صحنه حضور ندارد، بازگو ميکند و در ضمن آن، به مسايل سياسي ـ اجتماعي روزگار خودش ميپردازد.
جلال آل احمد از جمله متفکران نادری است که مرام و کلامش ملهم از فرهنگ ملی و مذهبی ایرانیان و جهت جهد و جهادش سوقدادن آنان به سوی استقلال سیاسی و فرهنگی و اقتصادی است. جلال در مقطعی میزیست و روالی را برای ارائه کارهایش برگزیده بود که برای رسانیدن پیام و وانهادن بار مسئولیت از دوش به اجبار در زیر لواها و لفافههای مختلف مینوشت؛ گاهی به صورت داستان، گاهی به صورت نقد و گاهی سفرنامه. در این کتاب نویسنده کوشیده تمامی اشارات و تنبیهات و وصایای او که به شکل پراکنده در موضوع «فرهنگ و هنر و ادب» به نگارش درآمده، جمعآوری کند. این فرهنگ شامل دقیقترین و بیغرضانهترین تعریفها درباره رشتههای هنری نظیر نقاشی، معماری، موسیقی، سینما، تئاتر و درباره رشتههای فرهنگی و ادبی نظیر تاریخ، شعر، عرفان، تصوف و .... و در ضمن اظهارنظرهای جامع و قاطع درباره هنرمندان و ادیبان است.
جلال آل احمد از جمله متفکران نادری است که مرام و کلامش ملهم از فرهنگ ملی و مذهبی ایرانیان و جهت جهد و جهادش سوقدادن آنان به سوی استقلال سیاسی و فرهنگی و اقتصادی است. جلال در مقطعی میزیست و روالی را برای ارائه کارهایش برگزیده بود که برای رسانیدن پیام و وانهادن بار مسئولیت از دوش به اجبار در زیر لواها و لفافههای مختلف مینوشت؛ گاهی به صورت داستان، گاهی به صورت نقد و گاهی سفرنامه. در این کتاب نویسنده کوشیده تمامی اشارات و تنبیهات و وصایای او که به شکل پراکنده در موضوع «سیاست» به نگارش درآمده، جمعآوری کند.
مقاله حاضر به نقد و تحليل عناصر داستان در گزيدهاي از داستانهاي کودکان اختصاص يافته است. در اين مقاله، پس از مقدمه که اشارهاي به ادبيات و داستانهاي کودکان است، مهمترين عناصر داستان: پيرنگ، شخصيت، درونمايه، زاويه ديد، فضا و صحنه، در بيست داستان از داستانهاي کودکان بررسي شده است. اين داستانها داراي پيرنگي سادهاند؛ به جز يک داستان که پي رنگ آن از دو پي رفت تشکيل شده، پيرنگ همه داستانها داراي يک پيرفت است. شخصيتهاي اين داستانها، يک بعدي، تمثيلي و در بيشتر موارد ايستا هستند. درونمايه داستانها بيشتر مسائل تربيتي و اخلاقي است. نويسندگان با ارائه آميزهاي از واژه و تصوير در داستانها صحنهسازي کردهاند. تمامي داستانها از زاويه ديد داناي کل روايت شدهاند و فضاي آنها آرام و عادي است و همه پاياني خوش دارند.
رمان درازناي شب، از جمله رمانهاي واقعگراي دهه چهل محسوب ميشود که جمال ميرصادقي آن را به نگارش درآورده است. اين رمان به بازتاب يکي از چالشهاي مهم جامعه يعني «انقطاع و شکاف نسلي» اختصاص يافته است. اين مضمون اگرچه يکي از کهنه مضمون هاي ادبيات فارسي به شمار ميرود، از آنجا که همواره در تمام اعصار و در ميان اکثر ملل، جريان دارد توجه بسياري را به خود معطوف کرده است. انعکاس اين موضوع مهم اجتماعي در رمان، ميتواند در آگاهي بخشيدن به بسياري از خانوادههاي ايراني که هنوز با اين چالش مواجه نشدهاند، کمک شاياني کند. نويسنده در درازناي شب، اين معضل اجتماعي را در يکي از خانوادههاي سنتي رمانش که نماينده بسياري از خانوادههاي ايراني است، به نمايش گذاشته و عواملي را که به تدريج در محيط خانواده، سبب ظهور و بروز اين شکاف ميشود، با دقت و مهارت خود به تصوير کشيده است. او در اين رمان، نسل جديد و جوان را در برابر نسل بالغ و سنتي قرار داده و انقطاع نسلي را که همان عدم اشتراک ميان تفکرات پدران و مادران با فرزندان است، ترسيم کرده و نشان داده است که چگونه «انقطاع نسلي» ميتواند نسل جديد را در برابر نسل قبلي (نسل بالغ) به شورش وادارد و انقطاع کامل و شکاف نسلي را سبب گردد.