مثنوي مولانا، بدون شك يكي از شاهكارهاي جهان ادب بشمار ميرود كه در ميان ملتهاي مختلف مقبوليتي ويژه يافته است. از جمله كشورهايي كه همواره به مثنوي از ابعاد مختلف پرداختهاند، هندوستان است كه فرهنگ و ادب پارسي، در اين كشور از مرتبتي ويژه برخوردار است. مثنوي معنوي در طول ساليان گذشته، در هند بارها به چاپ رسيده و مورد شرح قرار گرفته است. اين كار توسط دانشمنداني بزرگ و اديباني گرانقدر همچون عبداللطيف گجراتي، سيدعبدالفتاح الحسيني، افضل اللهآبادي و... انجام يافته است. در اين پژوهش، نگارنده سعي نموده تا نمايي از اين شرح را ارائه داده و گوشهاي از جريان مولاناشناسي در هند را معرفي كند.
کتاب حاضر مشتمل بر دو گفتار به زبان فرانسوی، به خامه توانای استادان گرامی دکتر صفا و لیوه روسای محترم دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و استراسبورگ و یک مقدمه از نویسنده در معرفی کامل نسخه خطی کتابخانه ملی و دانشگاهی استراسبورگ و شرح یکصد و شصت و هشت بیت از مثنوی گلشن راز که متاسفانه شارح عارف آن تاکنون ناشناخته مانده است. و در آخر تعلیقاتی که برای حل مشکلات و توضیح و تعریف لغات و مصطلحات عرفانی و فلسفی به کوشش نویسنده فراهم گردیده است.
این کتاب اشعار فارسی سیدجعفر موسوی حاوی الف) دو مثنوی در بحر خفیف-مخبون محذوف-یکی تحت عنوان (حدیث نفس) شامل موضوعات مختلف در حدود (1723) بیت، و دیگری (بالاخانه غمها) که از نوشته نویسنده معروف (مصطفی لطفی منفلوطی مصری) برداشته شده است و در حدود (303) بیت می باشد. ب) غزلیات ج) متفرقات د) قطعات
شاکر خان (1128ق/ 1716م) از تاریخنویسان هندوستان است. از آثارش «گلشنِ صادق» (تاریخ تألیف : 1187ق) که به فارسی نوشته شده است و موضوع آن: تاریخ آدم تا اسلام و تاریخ علوم است. «گلشن صادق» نام دیگرش «حدیقه حاذق گنجینه صادق» است که وقایع و شخصیتهای زیادی را در کتابش آورده است. در زمان محمد شاه زمانی که نادرشاه به هندوستان حمله کرد، فرماندار دهلی لطف الله خان صادق بود. وی با پنج پشت به شادی عظیمآبادی میرسید. شاکرخان یکی از هفت پسر لطفالله خان صادق بود. برادرش هم عنایتخان راسخ عظیمآبادی بود. دو نسخه خطّی از «گلش صادق» در «کتابخانۀ شرقی و عمومی خدابخش» در پَتنا در هندوستان و «کتابخانۀ اندیا آفیس» در لندن نگهداری میشود. آقای دكتر چَندِر شیكر- استاد گروه فارسی دانشگاه دهلی- در حال تصحیح و چاپ "گلشن صادق" است. در حال حاضر وی با مطالعه نسخه خطی "گلشن صادق" مقدمهای به انگلیسی نوشته است.
نصرتاالله خان فردی اهل شمشیر و قلم بوده که نیاکانش در زمان سلطنت شاهجهان از ایران به دهلی رفته و به دربار راه یافتند. نصرتاالله خان نیز به تبع اجدادش در دربار عهدهدار سمتهای مهمی گردید. او در سرودن شعر نیز مهارت داشت. رسالهای از وی در زمینه شمشیر و شیوه ساخت آن و سازندگان آن در دست است که اطلاعات مهمی را در اختیار ما میگذارد. در این جستار این رساله تصحیح شده و در اختیار خوانندگان قرار میگیرد.