کتابخانه مجازی ادبیات

غرض اصلی نویسنده از نوشتن این کتاب، حل مسئله لغت‌سازی و وضع اصطلاحات علمی و سیر و پیشینه این فن است در ایران و جهان. این امر ما را با تاریخ علم ارتباط داده و تاریخ علم هم ما را با تاریخ زبان فارسی مربوط کرده است؛ بنابراین بخش‌هایی از این کتاب تاریخ علم و تاریخ زبان فارسی است. در ضمن لغت‌سازی و ترجمه و وضع اصطلاحات علمی که یکی از نیازهای جامعه امروز است، ما را با فرهنگستان‌ها و مفهوم و تاریخچه آن ارتباط داده که کمتر دانشجو و استادی با این مسئله مهم آشنایی دقیق و علمی دارد. مبحث فرهنگستان هم ما را به برنامه‌ریزی برای زبان و ادبیات و خط فارسی کشانیده است؛ بنابراین اثری پرحجم پدید آمده که خود شامل چند کتاب است: لغت‌سازی و سیر آن در ایران، تاریخ زبان فارسی دری، برنامه‌ریزی برای زبان و ادب و خط فارسی، تاریخچه فرهنگستان‌های ایران و جهان.

در این کتاب کوشیده شده تا بررسی و توصیفی متناسب درباره سیر بررسی زبان و نیز اصول مکتب‌ها و نظریه‌های زبان‌شناسی از آغاز تا زمان کنونی ارائه گردد. از این لحاظ که روند سترگ زبان‌شناسی در اروپا از چشمه‌های دانش و پژوهش‌ اندیشه‌گران سرزمین‌های دیگر به‌ویژه هند و سرزمین‌های اسلامی نیز سرشار شده و فرهنگ‌های یادشده در چگونگی گسترش آن تأثیری بسزا داشته است، در فصل اول سیر بررسی زبان در هند باستان و نیز سرزمین‌های اسلامی از جمله ایران و نیز چگونگی آشنایی پژوهشگران اروپایی با آن ارائه شده است. سپس در فصول بعد درباره زبان در یونان، دستور زبان لاتین، برخی زمینه‌های نوین درباره بررسی زبان، زبان‌شناسی تاریخی و تطبیقی در سده نوزدهم و .... بررسی و تحلیل شده‌اند.

در این مقاله نخست به ارتباط ریشه‌شناسی و فرهنگ‌نگاری پرداخته شده است، که اگر چه مقوله‌هایی مجزایند، می‌توانند در فرهنگ‌نویسی کنار هم قرار گیرند. در واقع هدف این مقاله این است که نشان دهد ریشه‌شناسی در چه فرهنگ‌هایی ثبت می‌شود و اصولاً چه ارتباطی بین این دو وجود دارد. بدین منظور، در خصوص فرهنگ‌هایی که می‌توان در آنها اطلاعات ریشه‌شناسی را ثبت کرد توضیحاتی داده شده است. همچنین به ضرورت ثبت ریشه‌شناسی در فرهنگ نیز اشاره شده است.

در این مقاله، نخست ریشه‏شناسی از‏دید زبان‏شناسی تاریخی تعریف شده است و پس از آن، پیشینه‏ای از ریشه‏شناسی‏های انجام‏شده ذکر گردیده است؛ سپس انواع ریشه‏شناسی شامل عالمانه، شبه‏عالمانه و عامیانه مطرح شده، آن‏گاه، بحث ریشه‏شناسی‌های عامیانه به‏طور مفصّل و همراه‏با مثال‏هایی در حوزه فرهنگی ایران شرح داده‏شده است. این مثال‏ها مربوط به جای‏نام‌های ایران است که به‏دلایل و اغراض گوناگون از‏جمله مسائل و تعصبات قومی وقبیله‌ای ریشه‌های غیر‏ایرانی برای آنها تراشیده شده است. در این مقاله کوشش شده ریشه ایرانی آنها روشن شود. در پایان، هدف از این‏نوع ریشه‏شناسی و دامن‏زدن بدان از‏سوی برخی اقوام ایرانی و نیز پیامد‏های آن به‏بحث گذاشته‏ شده است.