در کنار انواع ادبي حماسي، غنايي و نمايشي، ادبيات تعليمي قرار دارد که داراي قدمت زياد و اهميت فراواني است. ادبيات تعليمي همچون آسماني نوراني بر ديگر انواع ادبي نور افشاني ميکند. شاعران فارسي زبان از قرن چهارم هجري به بعد، نسبت به بيان اندرزها و حکمتها در شعرشان همت گماشتند که کسايي مروزي و ناصرخسرو از اين دسته محسوب ميشوند. فردوسي نيز در «شاهنامه» به حکمتها و مواعظ توجه وافر نشان داده و به تبع وي اسدي طوسي در «گرشاسبنامه» توانسته است آموزههاي ديني، اخلاقي، اجتماعي، علم تدبير منزل و سياست مدن و... را وارد اين متن حماسي کند. در «گرشاسبنامه» ميزان حضور اشعار حکمي و اندرزي (ادبيات تعليمي) برجستهتر از ساير جنبهها چون حماسه، اسطوره و رزم پهلواناني مانند گرشاسب و نريمان يا عجايب بر و بحر است. اين پژوهش نشان خواهد داد که بعد تعليمي «گرشاسبنامه» همچون دو جنبه اسطورهاي و حماسي آن مهم است و جاي بحث و فحص دارد. همچنين اسدي متاثر از تعاليم ديني و اندرزي اسلام به بيان اندرزهايي روي آورده است که ما آنها را به دست خواهيم داد، هرچند که توجه وي به ميراث فرهنگي ايران باستان نيز با توجه به منابع کار او در اندرزهايش نمايان است.
انقلاب مشروطیت و مجاهدت مجاهدان بزرگ به همراه ملت شجاع ایران پشت استعمار را خماند....اما دیری نپائید که انقلاب را به انحراف کشاندند، بزرگ مردان انقلاب را توسط شاه دست نشانده قاجار یا به دار آویختند یا به طریقی از میدان به در کردند. با این وجود ابرقدرتان آن زمان روس و انگلیس از قیام مردم و آتشی که زیر خاکستر بود و هر لحظه انتظار می رفت شعله ور شود بیم و هراس داشتند. وجود حکومتهای محلی و قیام گاه و بیگاه مردم در اطراف ایران چون لرستان کردستان گیلان راه چپاول را بر استعمارگران بسته بود. استعمارگران در طول تاریخ هماره سعی بر این داشته اند که بر این منطقه سیطره پیدا کرده دامنه نفوذ خود را بر دیگر نقاط ایران بگسترانند اما هربار با مقاومت دلاوران لرستان روبرو شده مجبور به عقب نشینی شده اند.در عصر ننگین سر سلسله پهلوی (رضاخان) بار دیگر این منطقه مورد تاخت و تاز قرار گرفت. سیصد هزار خانوار اعم از شهری و روستایی با دلاوری و رشادت کم نظیر در مقابل قوای مهاجم و دست نشانده بریتانیا ایستادند و دوازده سال مقاومت کردند. آنها با رشادت و بی باکی خود حماسه ها آفریدند.
گوینده این منظومه اسدالله منتخب السادات یغمایی متخلص به منتخب که از تبار یغمای جندقی شاعر قرن سیزدهم است و پدر حبیب یغمایی نویسنده و شاعر و مدیر مجله یغما. حماسه فتحنامه نایبی منظومه ای است درباره ظهور و قدرت گرفتن عیاران حلقه نایبی که در برابر بیدادا ناصرالدین شاه در شهر کاشان سر به شورش برداشتند و در ضمن زد و خوردها و ستیز و گریزهای فراوان و استیلا بر تعدادی از شهرها و روستاهای کویری به تدریج به اقتضای تعالیم سید جمال الدین اسد آبادی به قیام مشروطیت متمایل شدند و به مهاجران ملی پیوستند و جنگ کنان تا قصر شیرین و بغداد پیش رفتند و سران آنها با نقشه دولت انگلیس و بر سر همین ملتخواهی بر سر دار رفتند .
در این مقاله به بررسی و تحلیل تداخل زمانی افعال در متون نظم و نثر قدیم فارسی و دلایل و کارکردهای علمی آن پرداخته شده است. مطابقت زمانی افعال در توالی جملات در یک متن، قاعدهای است که معمولا رعایت میشود، اما در متون روایی و داستانی امروزی گاهی از این توالی زمانی به دلایل روایی عدول میشود و گمان بر این است که این خصلت متون داستانی امروزی است، در حالی که در متون کهن نیز این ابتکار در تداخل زمانی به چشم میخورد و کارکردی خاص دارد که شایسته توضیح و توجیه علمی است؛ چراکه دستوریان و مصححان کمتر بدان توجه کردهاند و برخی مصححان ناگزیر از اصلاحهای ناروا بودهاند. بدین منظور، ابتدا نمونههایی از تداخل زمان افعال در متون نظم و نثر قدیم فارسی ـ که در آنها برخلاف زبان معیار امروز دو فعل ناهمزمان یا دو وجه گوناگون در جوار هم قرار گرفته است ـ استخراج، دستهبندی و تحلیلنحوی ـ معنایی شده است. سپس در توجیه مقبولیت این ویژگی سبکشناختی به کرتهبرداری از ساختار جملههای فعلیه زبان عربی توجه شده و علت بهکارگیری این شیوه و چگونگی تأثیرگذاری آن بر مخاطب نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
صور خيال گوهر اصلي شعر است و معيار ارزش و اعتبار هنري شعر را تعيين ميكند. سبك شعر انقلاب و دفاع مقدس كه تنها چند دهه از عمر آن ميگذرد؛ از جهت نامگذاري هنوز در هالهاي از ابهام به سر ميبرد. شايد بتوان اين سبك را به پيروي از سبك مشروطه سبك جمهوري ناميد. بررسي آثار شاعران انقلاب و دفاع مقدس از جمله راهكارهاي مهم و تاثيرگذار در شناخت شعر انقلاب است. مطالعه اشعار فريد، شاعر برجسته انقلاب و دفاع مقدس علاوه بر آشنايي مخاطبان با سبك شاعر، شناخت بهتر و دقيقتر شعر انقلاب و دفاع مقدس را نيز به همراه خواهد داشت. از جمله سطوحي كه در بررسي سبك يك اثر ادبي مورد بررسي قرار ميگيرد؛ سطح ادبي است. در اين مقاله اشعار فريد در سه دفتر پري ستارهها، پري بهانهها و پريشدگان، از نظر صور خيال بررسي و نتايج حاصل از آن به صورتهاي مختلفي مثل ترسيم جدول و نمودار براي خواننده به تصوير كشيده شد. عناصري، همچون تشخيص، تشبيه بليغ (بويژه به صورت تركيب اضافي) استعاره بالكنايه و نماد در اشعار فريد نمود قابل توجهي دارد. كاربرد اين نوع تشبيهات علاوه بر ايجاد نوعي فشردهگويي در حوزه خيال، همانندسازي را به يكسانسازي نزديك و نوعي اغراق در حوزه تشبيه عرضه ميكند.