چاپ نخست تصحيح جديد تاريخ بيهقي، اثر ابوالفضل بيهقي، که يکي از پايههاي نثر فارسي به شمار ميرود، در اواخر سال 1388 خورشيدي، به کوشش آقايان دکتر محمدجعفر ياحقي و مهدي سيدي منتشر شد. پيش از اين، استادان بنامي چون اديب پيشاوري، سعيد نفيسي، دکتر قاسم غني و دکتر علي اکبر فياض به تصحيح اين اثر برجسته همت گمارده بودند، اما تصحيح و پژوهش تازهاي که انجام گرفته، از لوني ديگر است؛ چرا که افزون بر مقابله دقيق نسخ متعدد و چاپهاي کتاب و فراهم کردن تصحيحي انتقادي از آن، بسياري از کاستيها و مشکلات چاپهاي پيشين بر طرف شده و اصالتهاي نسخ خطي به متن بازگشته است. همچنين مقدمه مفصل، توضيحات فراوان و فهرستهاي متنوع و گسترده کتاب، از امتيازات ويژه و غيرقابل انکار کتاب است. اين مقاله بر آن است تا با نقد و بررسي اين تصحيح تازه، علاوه بر ذکر مزايا و نقاط قوت آن، شماري از کاستيها و نيز برخي از پيشنهادهاي اصلاحي را مطرح کند.
این کتاب، پژوهشی است در واژگان، افعال و امثال، اصطلاحات درگاهی و دیوانی و ویژگیهای طبقاتی، لغات و ترکیبات، آیات و احادیث، اعلام تاریخی و جغرافیایی، امثال و حکم، به همراه حوادث جریانهای زمان نویسنده و نقشههای جغرافیایی تاریخی تاریخ بیهقی. بیشترین بخش کتاب به شرح بیش از 1200 علم جغرافیایی، تاریخی و اشخاص تاریخ بیهقی اختصاص داده شده است.
تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی نام کتابی نوشته ابوالفضل بیهقی است که موضوع اصلی آن تاریخ پادشاهی مسعود غزنوی پسر سلطان محمود غزنوی است. این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، قسمتهایی درباره تاریخ صفاریان، سامانیان و دوره پیش از پادشاهی محمود غزنوی دارد. نسخه اصلی کتاب حدود ۳۰ جلد بوده است که به دستور سلطان مسعود بخش زیادی از آن از بین رفتهاست. و از این کتاب امروزه مقدار کمی (حدود پنج مجلد) بر جای ماندهاست.
«ملطفه» یکی از اصطلاحات دیوانی است که در متون نثر دوره غزنوی و سلجوقی فراوان به کار رفته است. از آنجا که این واژه در کتابهای عصر مغول دیده نمیشود، میتوان نتیجه گرفت که این اصطلاح تا اواخر سده ششم هجری مرسوم بوده است، اما پس از استیلای مغولان و رواج اصطلاحات دیوانی ترکی و مغولی، دبیران و نویسندگان، دیگر این اصطلاح را به کار نبردهاند. در میان کتابهایی که به دست ما رسیده است، اصطلاح «ملطفه» نخستین بار در تاریخ بیهقی به کار رفته که اتفاقاً بسامد آن در تاریخ بیهقی، نسبت به متون دیگر بسیار بیشتر است، با این همه در این کتاب تنها به صورت «ملطفه» به کار رفته است.