بررسی تعامل بین ادبیات و جنگ تحمیلی، علاوه بر نشان دادن بسترهای اجتماعی و سیر تحول این تعامل، منتقدین ادبی را در درک بهتر آثار این دوره و شناخت رسالت ادبیات دفاع مقدس کمک میکند. در این مقاله سعی شده است با بررسی گفتمان شعر جنگ تحمیلی از منظر جامعهشناسی، نحوه انعکاس تحولات اجتماعی در شعر جنگ - حد فاصل سالهای 1359 تا 1367 هجری شمسی - نمایان گردد. این بررسی حاکی از این است که گفتمان شعر دفاع مقدس را میتوان به طور کلی به دو شاخه ایدئولوژیک و انسانی - انتقادی تقسیم کرد. در گفتمان ایدئولوژیک که خود بر اساس لحن کلام شاعر به انواعی نظیر شعاری - شورانگیز، حماسی - ملی، حماسی - عرفانی، نوستالوژیک و ... تقسیم میشود؛ آنچه بیش از هر چیز نمایان است، جایگاه ایدئولوژی انقلاب و ارزشهای برآمده از آن در ذهن و زبان شاعر است. در حالی که در گفتمان انسانی - انتقادی بیشتر با نگاهی انسانشناسانه، فراملی و ساختارشکنانه نسبت به پدیده جنگ مواجه هستیم.
در نوشتار حاضر نخست ابزار و لوازم توليد و توسعه علمي معرفي ميشود، سپس شيوههاي گفت و گو و ويژگيهاي آن تشريح ميگردد .کتاب با مقالهها و خطابههاي مولف که با موضوعات متفاوت نگاشته شده به پايان ميرسد .عناوين برخي از مقالات و خطابهها بدين قرار است .از آن جمله عبارتاند از" :نبرد با گرسنگي در جستجوي امنيت غذايي"، "انقلاب اسلامي و پژوهشهاي جامعه شناختي درباره آن"، "بانک توسعه اسلامي موقعيت و وظايف آن"، "چگونه شهر آدمي را دگرگونه ميسازد"، "ساخت و ساز مسايل اجتماعي و اجرايي آن"، "معماري و هويت شهري"، "سير و سياحت و سفر "و "شوراهاي شهر و روستا، برنامهها و دل مشغوليها ." همانند دفتر یا جلد اول "یک حرف از هزاران" تحلیل های عنوان شده در این جلد نیز با مباحث جامعه شناسی به ویژه جامعه شناسی آثار تمدنی و فرهنگی نسبتی دارند...
(از مجموعۀ 2 جلدی)در نوشتار حاضر نخست ابزار و لوازم تولید و توسعه علمی معرفی میشود، سپس شیوههای گفت و گو و ویژگیهای آن تشریح میگردد .کتاب با مقالهها و خطابههای مولف که با موضوعات متفاوت نگاشته شده به پایان میرسد .عناوین برخی از مقالات و خطابهها بدین قرار است .از آن جمله عبارتاند از" :نبرد با گرسنگی در جستجوی امنیت غذایی"، "انقلاب اسلامی و پژوهشهای جامعه شناختی درباره آن"، "بانک توسعه اسلامی موقعیت و وظایف آن"، "چگونه شهر آدمی را دگرگونه میسازد"، "ساخت و ساز مسائل اجتماعی و اجرایی آن"، "معماری و هویت شهری"، "سیر و سیاحت و سفر "و "شوراهای شهر و روستا، برنامهها و دل مشغولیها ."
آثار ادبي از اساسيترين ابزارهايي است که ميتواند به مطالعات جامعهشناسانه کمک کند. گاه شرايط اجتماعي و فرهنگي جامعه به گونهاي است که نوع خاصي از ادبيات مورد توجه مخاطبان و مردم قرار ميگيرد. از اينرو، شناخت و بررسي ادبيات مورد توجه مردم به شناخت خواستههاي آنها، و در نتيجه ساختار کلي جامعه و گه گاه نقاط ضعف و نقصهاي فرهنگي آن کمک ميکند. اخيرا با پديده رمانهاي عامهپسند مواجهيم. رشد و رواج اين رمانها که در برخي مواقع نگراني منتقدان را نيز فراهم کرده، موجب اين سوال اساسي است که رمانهاي عامهپسند چه ويژگيهايي دارند که بر پرخواننده شدن آنها تاثير ميگذارد؟ در اين مقاله به مطالعه، تحليل و بررسي محتوايي، ساختاري و نشانهشناسي نمونههايي از رمانهاي عامهپسند که در دو دهه اخير جزو پرفروشترين رمانهاي ايراني بودهاند، پرداختهايم. در بخش نشانهشناسي، دويست رمان و در بخش عناصر داستاني و ساختاري، بيست رمان به اجمال مورد بررسي قرار گرفتهاند.
آیرونی(Irony) یکی از صناعات پیچیده است که به دلیل ماهیت پارادوکسیکال و لحن دوگانهاش مباحث فراوانی را به همراه داشته است. این اصطلاح که دارای سیر تحول تاریخی و تطور معنایی خاصی است، با ورود به ادبیات فارسی بر پیچیدگیهایش افزوده شد. زیرا از یک سو، فقدان اصطلاح معادلی که در زبان فارسی بتواند وسعت معنایی آن را پوشش دهد و از سوی دیگر، وجود دیدگاههای گوناگون در تعریف و تبیین آن از مشکلات عمده مترجمان و منتقدان است. از این رو برای آیرونی در زبان فارسی معادلهایی همچون طنز، تهکم، کنایه، طعنه و ... قرار دادهاند که متأسفانه هیچیک در بردارنده دامنه معنایی و مفهوم جامع آن نیست. با نگاهی دقیق به مجموعه تعاریفی که برای آیرونی ارائه شده است میتوان دریافت که آیرونی حاصل تضاد میان «بود» و «نمود» است یعنی تفاوت آنچه که هست و آنچه که نشان داده یا وانمود میشود. به همین دلیل برخی از صاحبنظران آیرونی را کلامی میدانند که معنی مخالفش از آن اراده شده باشد. در ایران یکی از شاعران بزرگی که روح آیرونی به خوبی در اشعارش نمایان است، پروین اعتصامی است. پروین در اشعارش که سرشار از نگاه حکمتآمیز به هستی و زندگی است، سلسلهای از تقابلها را مطرح میسازد که قوامدهنده نگاه آیرونیستی او به جهان است. زیرا، آیرونی شناسایی این حقیقت است که جهان ذاتاً متناقضنماست و صرفاً رویکردی دوگانه میتواند متناقضنما بودن آن را بنمایاند. براین پایه، میتوان گفت که یکی از دلایل ماندگاری اشعار پروین، حضور آیرونی در ژرفای اندیشه اوست. در شعر پروین تقابل و رویارویی موجوداتی از عوالم مختلف انسانی، جانوری، نباتی، جمادی و ... تبلور مییابد؛ تناقضهای بنیادینی که در واقع تقابلهای تغییرناپذیر جهان را خلقت مینمایانند، تقابلهای پرچالشی چون مرگ و حیات، جبر و اختیار، عقل و احساس، عینیت و ذهنیت و ... دغدغه اندیشه پروین میشود و در آن آیرونیست (شاعر) خود را در کنار بقیه بشر قرار میدهد و همانند آنان خود را یک قربانی آیرونی میبیند.