کتابخانه مجازی ادبیات

داستان «شاخداری» و «شاخزایی» اسکندر دهان به دهان و از زبان گذشتگان شنیده شده است، اما به ژرفای آن کمتر اندیشیده بودم تا این که به نیروی گمان، چنین دریافتم او براستی از جانداران شاخدار نبوده است، لیک با گشت و گذار در این جهان پر از شگفتی‌ها و دیدن کارهای شگفت‌انگیز آدمیان انگشت به دهان مانده و در پایان شاخ‌ها بر سرش روییده است. به گفته «نظامی گنجوی» اسکندر در روزگار جهان‌گشایی خویش به شهری می‌رسد که در گورستان آن، سال زندگی مردگان را همگی کمتر از ده سال یا شمار اندکی را بالای ده سال، بر سنگ‌های مزار آنان نوشته دید. بدرستی می‌توان چنین پنداشت که پیوستگی کنشها و پرسمان‌های شگفت‌انگیز با شاخ و پیوستگی اندریافت از آن با اسکندر می‌تواند در اندیشه آدمیان از آن سرچشمه بگیرد که گویند: سخت‌ترین و بیشترین واکنش آدمی در برابر پرسمانهای شگفت‌انگیز همانا (شاخ درآوردن) است و اسکندر بیشترین شگفتیها را شاید در روزگار خویش دیده است.

اسكندر مقدوني، يكي از چهره‌هاي تاريخ ساز و اثرگذار در تاريخ و تمدن بشر بوده است. جاي شگفتي است كه درباره هيچ شخصيت اسطوره‌اي و تاريخي تاكنون به اندازه اسكندر اثر مستقل به زبان فارسي تاليف نشده است، افزون بر بسياري از متون تاريخي كه به گونه‌اي مفصل درباره زندگي و شخصيت اسكندر سخن گفته‌اند، در هشت اثر به صورت نظم يا نثر به داستان زندگي اسكندر پرداخته شده است، از اين تعداد سه اثر به نثر نگاشته شده و پنج اثر در قالب شعر سروده شده است. از آنجا که پژوهش‌هاي صورت گرفته تا کنون بيشتر در پيوند با شخصيت اسکندر در آثار منظوم، بويژه شاهنامه و اسکندرنامه نظامي بوده و به آثار منثور در اين باره توجهي نشده است، در اين پژوهش كوشش شده، براي شناخت دقيق‌تر و جزيي‌تر چهره افسانه‌اي اسكندر رفتار، گفتار و كردار اسكندر و هم چنين ديدگاه‌هاي مولفان آثار پديده آمده درباره اسكندر (داستان اسكندر در شاهنامه، اسكندرنامه نظامي، آيينه اسكندري، خردنامه اسكندري و اسكندرنامه به روايت كاليستنس، داستان اسكندر در داراب نامه و اسكندرنامه منوچهرحكيم) بررسي و تحليل شود و مطالب در سه بخش زير دسته‌بندي شده است: الف) نام، نسب و نژاد ب) شخصيت و خلق و خو ج) لشكركشي‌ها و دشمنان اسكندر. در اين بخش‌ها تفاوت‌ها و شباهت‌هاي آثار يادشده درباره اسكندر نيز بررسي مي‌شود. گفتني است، در آغاز هر بخش براي آگاهي بيشتر به كوتاهي مطالب تاريخي نيز درباره هر موضوع ارايه خواهد شد و در پايان دلايل توجه فراوان به اسكندر در زبان و ادبيات فارسي بررسي مي‌شود.

آنچه در تاریخ گسترش دین اسلام قابل ذکر است، پرداختن شعرا به نظم مدایح درباره آل نبی و ائمه و نیز سرودن شعرها و قصایدی در موضوعات و مسائل مهم فلسفی و عرفانی است. مطالبی که در این کتاب فراهم آمده، برگزیده‌ای است از هر یک از آن قصاید و اشعار که در تاریخ ادب عربی و فارسی نظایر آن بی‌شمار و فراوان است. در بخش اول قصیده‌ای است فلسفی ـ عرفانی از ابن سینا به نام «عینیه» با مقدمه‌ای مبنی بر شناخت اندیشه این فیلسوف بزرگ ایرانی در مورد نزول روح و هبوط آن به قالب انسان و سپس صعود یا خروج آن به عالم بالا که اصلی عربی آن با ترجمه منظوم فراهم آمده است. بخش دوم شعری کاملا عرفانی که سراینده آن ابن فارض مصری است، آمده است. این قصیده به نام «خمریه» مشهور است. بخش سوم ترجمه‌ای است منظوم از قصیده «برده» بوصیری در مدح حضرت ختمی مرتبت.

علی بن حسین بن موسی (355-436 قمری) معروف به سید مرتضی، شریف مرتضی و علم الهدی، فقیه و متکلم امامی و از شخصیت‌های پرنفوذ اجتماعی شیعی بود. کتاب سید مرتضی در اصول فقه، نخستین کتاب جامع و مستقل اصول فقه شیعه برشمرده می شود. این ادیب ممتاز، در علوم تفسیر قرآن نیز آثاری تالیف کرده است. از شریف مرتضی در أمالی، دو اثر ارزنده " الشهاب فی الشیب و الشباب " و " طیف الخیال " بر جای مانده است. روش شریف مرتضی در کتاب طیف الخیال، همان روش کتاب الشیب می باشد و بیشتر مطالب را از آن اخذ نموده است. کتاب پیش رو با ترجمه نصرت الله فروهر، در چهار فصل همراه با مقدمه ای در شرح حال سید مرتضی تدوین شده است. گستره خیال و شعر ابی تمام، شعر بُحتری و برخی شعرای نامی عرب در گستره خیال، شعر سید رضی در گستره خیال و شعر شریف مرتضی در گستره خیال عناوین فصول این کتاب می باشند. این کتاب در سال 1376 توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات در دسترس مشتاقان قرار گرفت.