کتابخانه مجازی ادبیات

مولف در این کتاب اشعار نظیری و عرفی را با هم مقایسه کرده است و برای نشان دادن این که دو شاعر هم زمان و هم سبک در حالی که شباهتهای فراوانی با هم دارند چقدر می توانند با یکدیگر تفاوت داشته باشند و این مقایسه که بین دو شاعر سبک هندی به وجود می آید، جذاب و شیرین به نظر می رسد. نویسنده در ضمن مقایسه، به بررسی و نقد شعر هر دو شاعر هم پرداخته است .

کتاب حاضر، تلاشی است در راستای بازخوانی نظریه‌های ادبی و هنری 201 تن از شاعران سبک هندی و مطالعه تصویرسازی‌های بدیع و نواندیشی‌های سرایندگان این سبک در دوران صفوی. نگارنده، در ابتدای نوشتار خویش به «صائب تبریزی» پرداخته و صد غزل از وی را مورد واکاوی قرار داده است. وی سپس در فصل دوم به مطالعه آثار نوزده شاعر از جمله محتشم کاشانی،‌عرفی شیرازی، شیخ بهایی، رضی‌الدین آرتیمانی، کلیم کاشانی و فیض کاشانی پرداخته و در فصل سوم از 81 شاعر دیگر نام برده و آثارشان را بررسی کرده است. همچنین در آخرین فصل، صد نمونه از صد شاعر این طرز نوین ذکر نموده است.

با آنكه سبک هندي در ظاهر غيرسياسي‌ترين دوره شعري در ادبيات ايران است، اما در باطن، بسياري از خصوصيات اصلي آن در واكنش به سياست‌هاي فرهنگي دوره صفويه به وجود آمده است. پيچيدگي صورخيال و خصيصه استدلال آوري، نوعي واكنش به عوام‌زدگي و سطحي نگري‌هاست و مضمون‌يابي‌ها و دگرانديشي‌ها و بي‌اعتنايي به سنت‌ها و سياست‌ها و ايدئولوژي‌ها نيز عكس‌العملي است در برابر محدوديت‌ها و ممنوعيت‌هاي سياسي و فرهنگي كه در مجموع، دنيايي كاملا متفاوت از واقعيت‌هاي موجود در جامعه به وجود مي‌آورد.

در کليدر و جاي خالي سلوچ، بخش عمده‌اي از واقعيت‌هاي داستاني ـ شخصيت‌ها، کنش‌ها، اشيا و صحنه‌ها ـ علاوه بر دلالت مستقيم بر واقعيت‌هاي عيان و عيني، مفهومي فراتر از خود را نيز در درون خود نهفته دارند که در کل به آنها دلالت ضمني گفته مي‌شود. اين مفاهيم عبارت‌اند از: دلالت‌هاي استعاري، تمثيلي، نمادين، کنايي و مجازي. تمثيل در اين جا، به خاطر تعلق اين دو رمان به ادبيات رئاليستي، به طور کلي ـ جز در دو سه جا ـ چندان جايگاهي ندارد. استعاره نيز در معناي خاص و تخصصي آن در حوزه ادبيات منظوم قرار مي‌گيرد و مفهوم عام آن نيز آن چنان کلي است که مصاديق و زيرمجموعه‌هاي آن را بايد در اسنادهاي مجازي ديگر چون نماد و کنايه و مجاز مرسل جستجو کرد. در اين دو رمان، واقعيت‌هاي کنايي و نمادين در عين دلالت بر حقيقت وجودي خود، به دليل قرار گرفتن در موقعيت‌هاي خاصي از متن ماجرا بر حقيقتي فراتر از سطح ظاهري خود نيز راه مي‌برند و توان واردشدن به قلمرو دلالت‌هاي مجازي را دارند. بيش‌ترين گونه دلالت‌هاي مجازي در اين دو رمان از نوع نماد و کنايه است که در اينجا نمونه‌هاي بسياري از آنها به بررسي گذاشته شده است.